Onderwijs van de Twaalf Apostelen

1. Er zijn twee wegen, de ene weg is de weg naar het leven, de andere weg is de weg naar de dood Vgl. Jer. 21,8: "Dit zegt de Heer, Ik geef u de keus tussen de weg naar het leven en de weg naar de dood". [[b:Jer. 21, 8]] (Deut. 5, 32-33; Sir. 15, 17) [[b:Deut. 5, 32-33; Sir. 15, 17]], maar het verschil tussen beide wegen is groot.

DE WEG NAAR HET LEVEN
2. Dit is de weg naar het leven: ge moet vóór alles de Heer uw God, die u heeft gemaakt, liefhebben (Deut. 6, 5; Sir. 7, 30; Mt. 22, 37) [[b:Deut. 6, 5; Sir. 7, 30; Mt. 22, 37]], vervolgens uw naaste als uzelf (Lev. 19, 18; Mt. 22, 39) [[b:Lev. 19, 18; Mt. 22, 39]] en al wat ge niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet. N.v.d.v.: Deze "gulden.. N.v.d.v.: Deze "gulden regel" komt ook in de negatieve verwoording voor in Tob. 4,15 en in de Griekse profane literatuur. Positief: Mt. 7, 12; Lc. 6, 31

EVANGELISCHE INVOEGING N.v.d.v.: Hier begint de.. N.v.d.v.: Hier begint de eerste invoeging.
3. Dit is de leer van deze woorden N.v.d.v.: Vers 3a was.. N.v.d.v.: Vers 3a was misschien oorspronkelijk het begin van hoofdstuk II.: zegent N.v.d.v.: In de vertaling.. N.v.d.v.: In de vertaling wordt "u" gebruikt voor de tweede persoon meervoud en "gij" voor de tweede persoon enkelvoud; zo ziet men de overgang van de oorspronkelijke tekst naar een invoeging en omgekeerd. die u vervloeken en bidt voor uw vijanden (Mt. 5, 44; Lc. 6, 27-28) [[b:Mt. 5, 44; Lc. 6, 27-28]], vast voor hen die u vervolgen. N.v.d.v.: Een vasten voor.. N.v.d.v.: Een vasten voor joodse of judaïzerende vervolgers? Welke verdienste steekt erin als u liefhebt die u liefhebben? Doen dat ook de heidenen niet? (Mt. 5, 46; Lc. 6, 32-33) [[b:Mt. 5, 46; Lc. 6, 32-33]] Maar wanneer u liefhebt die u haten, zult u geen vijanden meer hebben. N.v.d.v.: Wanneer iemand zijn.. N.v.d.v.: Wanneer iemand zijn vijanden liefheeft, voelt hij geen vijandschap meer in zijn hart.

4. Ontvlucht N.v.d.v.: Mogelijk is vers 4a.. N.v.d.v.: Mogelijk is vers 4a een latere invoeging. de begeerten van het vlees en et lichaam. (1 Pt. 2, 11) [[b:1 Pt. 2, 11]] Als iemand u op de rechterwang slaat, keer hem dan ook de linkerwang toe (Mt. 5, 39; Lc. 6, 29) [[b:Mt. 5, 39; Lc. 6, 29]] en ge zult volmaakt zijn. Dwingt iemand u één mijl net hem mee te gaan, ga dan twee mijlen met hem nee. (Mt. 5,41) [[b:Mt. 5,41]] Ontneemt iemand u uw mantel, geef hem Jan ook uw onderkleed. (Mt. 5, 40; Lc. 6, 29) [[b:Mt. 5, 40; Lc. 6, 29]] Steelt iemand iets van u, eis het dan niet terug (Lc. 6, 30) [[b:Lc. 6, 30]], want dat kunt u niet. N.v.d.v.: Indien iemand wil.. N.v.d.v.: Indien iemand wil leven volgens Christus' gebod moet hij alles willen verdragen.

5. Geef aan ieder die u iets vraagt en eis het niet terug. (Mt. 5, 42; Lc. 6, 30) [[b:Mt. 5, 42; Lc. 6, 30]] Want het is de wil van de Vader dat aan allen van zijn gaven wordt meegedeeld. Gelukkig hij die geeft overeenkomstig het gebod N.v.d.v.: Dit woord van.. N.v.d.v.: Dit woord van Christus komt niet voor in de Evangeliën (Hand. 20, 35) [[b:Hand. 20, 35]], want hij is onschuldig. Wee hem die neemt! N.v.d.v.: Men kan ook.. N.v.d.v.: Men kan ook vertalen: "Wee hem die ontvangt'. Als iemand iets neemt, omdat hij het nodig heeft, is hij onschuldig, maar wanneer iemand neemt zonder het nodig te hebben, zal hij rekenschap moeten afleggen, waarom en met welk doel hij genomen heeft. Hij zal in hechtenis genomen worden en gerechte! ijk ondervraagd worden, over het motief van zijn daden en niet eerder vrijgelaten worden voordat hij tot de laatste penning betaald heeft. (Mt. 5, 26; Lc. 12, 59) [[b:Mt. 5, 26; Lc. 12, 59]]

6. Hierover is ook nog het volgende gezegd: laat uw aalmoes zweten in uw handen, totdat ge weet aan wie ge geeft. N.v.d.v.: Dit gezegde werd.. N.v.d.v.: Dit gezegde werd gehouden voor een Schrifttekst door Augustinus, Cassiodorus, Gregorius de Grote en Bernardus. In geen enkel handschrift is deze tekst echter te vinden. J.P. AUDET, 0.0., p. 276-280 oppert de veronderstelling dat de tekst afkomstig zou zijn van een tot nu toe onbekend handschrift, er zijn ook aanknopingspunten met Sir. 12,1. De betekenis van de woorden lijkt te zijn dat men niet willekeurig aalmoezen moet geven, maar met onderscheidingsvermogen moet handelen.

1. Tweede gebod van de leer. N.v.d.v.: Vers 1 is een soort.. N.v.d.v.: Vers 1 is een soort ondertitel om de verbinding aan te brengen tussen I,2 en het vervolg van de Twee wegen catechese: II,2.

GEBODEN
2. Ge zult niet doden. (Ex. 20, 13; Deut. 5, 17) [[b:Ex. 20, 13; Deut. 5, 17]] Ge zult geen echtbreuk plegen. (Ex. 20, 14; Deut. 5, 18) [[b:Ex. 20, 14; Deut. 5, 18]] Ge zult u niet schuldig maken aan pederastie. (1 Kor. 6, 9; 1 Tim. 1, 10) [[b:1 Kor. 6, 9; 1 Tim. 1, 10]] N.v.d.v.: In 1 Kor. 6,9.. N.v.d.v.: In 1 Kor. 6,9 worden de daders van pederastie 'knapenschenders' genoemd. Ge zult geen ontucht plegen. Ge zult niet stelen. (Ex. 20, 15; Deut. 5, 19) [[b:Ex. 20, 15; Deut. 5, 19]] Ge zult u niet met magie bezighouden. Ge zult niet als tovenaar optreden. N.v.d.v.: Zich bezig houden.. N.v.d.v.: Zich bezig houden met magie en als tovenaar optreden was streng verboden bij de joden, zie Deut. 18,10-11. (Hand. 8,9;Hand. 13, 6-12; Hand. 19, 18-19) [[b:Hand. 8,9;Hand. 13, 6-12; Hand. 19, 18-19]] Ge zult geen kind doden door abortus, noch een pasgeboren kind doden. N.v.d.v.: Bij de joden was.. N.v.d.v.: Bij de joden was abortus streng verboden. Bij de niet-joden kwam abortus vaak voor, terwijl ook ongewenste kinderen dikwijls op onherbergzame plaatsen werden neergelegd, zodat zij van honger stierven. Ge zult niet begeren, wat uw naaste toebehoort. (Ex. 20, 17; Deut. 5, 21) [[b:Ex. 20, 17; Deut. 5, 21]]

3. Ge zult geen meineed uitspreken. (Lev. 19, 12; Mt. 5, 33) [[b:Lev. 19, 12; Mt. 5, 33]] N.v.d.v.: Sommigen verwijzen.. N.v.d.v.: Sommigen verwijzen naar Ex. 20,16. Er is echter verschil tussen een meineed afleggen en een vals getuigenis geven. Ge zult geen vals getuigenis afleggen. (Ex. 20, 16; Deut. 5, 20) [[b:Ex. 20, 16; Deut. 5, 20]] Ge zult niet vervloeken. (Ex. 21, 17; Mt. 15, 4) [[b:Ex. 21, 17; Mt. 15, 4]] N.v.d.v.: J.P. AUDET, 0.0.,.. N.v.d.v.: J.P. AUDET, 0.0., p. 291, is van mening dat de Didache niet alleen doelt op het vervloeken van de ouders (Ex. 21,17), maar op de vervloeking van mensen in het algemeen. Ge zult niet haatdragend zijn.

4. Ge zult niet dubbelhartig noch dubbel van tong zijn N.v.d.v.: Het gaat hier niet.. N.v.d.v.: Het gaat hier niet om de openlijke leugen, maar om de valsheid van hart en tong., want het listig bedrog is een dodelijke valstrik.

5. Uw woorden zullen noch leugenachtig, noch zinloos zijn, maar getuigen van uw (christelijke) levenshouding. N.v.d.v.: De zinloosheid kan.. N.v.d.v.: De zinloosheid kan slaan op uitvluchten verzinnen. De christen moet waar zijn in zijn levenshouding.

6. Ge zult niet gierig, niet hebzuchtig, niet huichelachtig, niet kwaadaardig en niet trots zijn en geen slechte bedoelingen tegenover uw naaste koesteren.

7. Ge zult niemand haten, maar sommigen berispen, voor anderen bidden en weer anderen nog meer liefhebben dan u zelf. N.v.d.v.: Letterlijk:.. N.v.d.v.: Letterlijk: "meer liefhebben dan zijn eigen ziel".

ONDERRICHT VAN DE WIJZE
1. Mijn kind N.v.d.v.: Zie voor de aanhef:.. N.v.d.v.: Zie voor de aanhef: "Mijn kind", p. 31. (uitgave Bonheiden), vermijd alle kwaad (Rom. 12, 9; 1 Tess. 5, 22) [[b:Rom. 12, 9; 1 Tess. 5, 22]] en alles wat de schijn van kwaad heeft. N.v.d.v.: Ook te vertalen:.. N.v.d.v.: Ook te vertalen: "Wat gelijkt op kwaad".

2. Wees niet driftig, want de toorn leidt tot moord; wees niet jaloers, niet twistziek en niet hartstochtelijk, want uit dit alles komen moord en doodslag voort.

3. Mijn kind, heb geen zinnelijke begeerten, want de zinnelijke begeerten leiden tot ontucht. Spreek geen vuile taal, gluur niet (naar vrouwen) N.v.d.v.: Bedoeld wordt.. N.v.d.v.: Bedoeld wordt ongepaste nieuwsgierigheid, vgl. Gen. 39,7. Vgl. J.P. AUDET, 0.0., p. 305: "Ne sois pas lorgneur"., want uit dit alles komt overspel voort.

4. Mijn kind, bedrijf geen waarzeggerij N.v.d.v.: Letterlijk:.. N.v.d.v.: Letterlijk: vogelwichelarij, later werd dit woord meer in het algemeen gebruikt, er werd minder voorspeld uit de vlucht en het geroep van de vogels., want de waarzeggerij voert tot afgodendienst, spreek geen toverspreuken uit, houd u niet bezig met sterrewichelarij of reinigingsriten. N.v.d.v.: Sterrenwichelarij.. N.v.d.v.: Sterrenwichelarij of astrologie. De reinigingsriten hebben mogelijk iets te maken met reiniging door vuur, vgl. W. RORDORF, 0.0., p. 153, noot 7. Weiger iets van dit alles te horen of te zien, want uit dit alles komt afgodendienst voort. N.v.d.v.: Zowel in het Oude.. N.v.d.v.: Zowel in het Oude als in het Nieuwe Testament staan waarschuwingen tegen magie en aanverwante praktijken. Zie hfdst. II, noot (6).

5. Mijn kind, wees geen leugenaar, want de leugen leidt tot diefstal, wees ook niet gierig of verlangend naar roem, want uit dit alles komen oneerlijke praktijken voort.

6. Mijn kind, kom niet in opstand tegen uw lot (Judas 16) [[b:Judas 16]], want dat leidt tot godslastering, wees niet aanmatigend (Tit. 1, 16) [[b:Tit. 1, 16]], bedenk geen kwaad. Uit dit alles komen godslasteringen voort.

DE ARMEN VAN DE HEER
7. Maar wees zachtmoedig, want de zachtmoedigen zullen het aardrijk beërven. N.v.d.v.: Met vers 7 begint.. N.v.d.v.: Met vers 7 begint een nieuw gedeelte gericht tot de 'armen van de Heer'; misschien zijn ook bedoeld 'de armen van geest' in de zin van de Zaligsprekingen. Vgl. ook Ps. 37,11.

8. Wees geduldig, barmhartig, argeloos, vreedzaam en goed. Heb steeds ontzag voor de woorden waarnaar ge geluisterd hebt. (Ps. 34, 12) [[b:Ps. 34, 12]]

9. Verhef uzelf niet en laat uw ziel niet verleiden tot overmoed. Hecht u niet aan de trotsen, maar ga om met de rechtvaardigen en de nederigen. N.v.d.v.: De tegenstelling:.. N.v.d.v.: De tegenstelling: nederig-hoogmoedig komt veel voor in de joodse traditie, maar ook in de christelijke. Eén voorbeeld: "Schikt u zonder hooghartigheid in de omgang met eenvoudige (letterlijk vertaald: nederige) mensen" (Rom. 12,16). Vergelijk vooral ook het Magnificat (Lc. 1,46-55), Maria is HET VOORBEELD van de arme van de Heer.

10. Aanvaard wat u overkomt als een weldaad in de wetenschap dat niets buiten God om gebeurt.

HOUDING TEGENOVER DE BROEDERS
1.Mijn kind, ge zult nacht en dag aan hem denken die u Gods woord verkondigt en hem eren als de Heer; want overal waar zijn heerschappij wordt verkondigd, is de Heer. (2 Pt. 2, 10; Judas 8) [[b:2 Pt. 2, 10; Judas 8]] N.v.d.v.: 'Heerschappij&#.. N.v.d.v.: 'Heerschappij' is de goddelijke macht of de macht van Christus. 'De heerschappij verkondigen' betekent de liturgie vieren.

2. Ge zult dagelijks het gezelschap van de heiligen zoeken om rust te vinden bij hun woorden. het leven in de eerste gemeente te Jeruzalem. [[b:Hand. 2, 42-47]]

3. Ge zult geen onenigheid veroorzaken, maar hen verzoenen die elkaar bestrijden; ge zult rechtvaardig oordelen en overtredingen bestraffen zonder aanzien des persoons. N.v.d.v.: Het gaat hier om de.. N.v.d.v.: Het gaat hier om de broederlijke vermaning vgl: XV, 3 [[[1657 |+ 114 ]]]

4. Ge zult u niet ongerust maken of iets zal gebeuren of niet. N.v.d.v.: De betekenis van.. N.v.d.v.: De betekenis van dit vers is niet duidelijk. J.P. AUDET, o.c., p. 328 vertaalt: "Maak u niet ongerust wat hiervan (van de broederlijke vermaning) de gevolgen zijn". Hij koppelt dus vers 4 aan vers 3. w. RORDORF, 0.c., p. 159, noot 6 vermoedt dat bedoeld wordt: "Maak u niet ongerust of de profetieën al of niet vervuld worden en/of uw gebeden verhoord worden'.

AALMOEZEN
5. Ge zult uw hand niet ophouden om te ontvangen en uw hand niet dichtknijpen om te geven. N.v.d.v.: In de verzen 5-8.. N.v.d.v.: In de verzen 5-8 wordt bedoeld de gemeenschap van goederen als in de Jeruzalemse oerkerk vgl: de noot hierbij [[[1657 |+ 31 ]]] (Deut. 15, 7; Sir. 4, 5) [[b:Deut. 15, 7; Sir. 4, 5]]

6. Indien ge iets bezit door het werk van uw handen, zult ge het wegschenken als losgeld voor uw zonden. "Want de aalmoes redt van de dood en verspert de weg naar de duisternis" [[b:Tob. 4, 10]] (Tob. 12, 9; Sir. 3, 30; 1 Pt. 4, 8) [[b:Tob. 12, 9; Sir. 3, 30; 1 Pt. 4, 8]]

7. Ge zult niet aarzelen om te geven en schenken zonder mopperen (1 Pt. 4, 9) [[b:1 Pt. 4, 9]], want eens zult ge Hem kennen die de ware beloner is. (Spr. 19, 17) [[b:Spr. 19, 17]]

8. Ge zult u niet afkeren van de arme, maar delen met uw broeder en niet zeggen dat uw bezittingen u toebehoren. N.v.d.v.: Deze uitspraak doet.. N.v.d.v.: Deze uitspraak doet weer denken aan de Jeruzalemse kerk, maar heeft toch tot de oorspronkelijke Twee wegen catechese gehoord, de onderlinge hulp was een algemeen aanvaarde gewoonte in de joodse gemeenschappen. Vgl. J.P. AUDET, 0.0., p. 334 vv. en W. RORDORF, 0.c., p. 161, noot 7. Want als het onvergankelijke gemeenschappelijk is, hoeveel te meer moet ge dan delen wat vergankelijk is. N.v.d.v.: De christen beleeft.. N.v.d.v.: De christen beleeft reeds de hemel op aarde!

PLICHTEN TEGENOVER KINDEREN EN SLAVEN
9. Ge zult uw hand niet aftrekken van uw zoon of dochter, maar hen van kindsbeen af opvoeden in de vreze Gods. N.v.d.v.: De vreze Gods, het.. N.v.d.v.: De vreze Gods, het ontzag voor God is een principieel begrip in de psalmen, de christelijke geloofstraditie en in het bijzonder bij de monniken (Ps. 34, 12; Sir. 40, 26) [[b:Ps. 34, 12; Sir. 40, 26]] vgl: Regula monasticorum [[[934 |+ 118+740+884+932]]]

10. Ge zult niet in bitterheid bevelen geven aan uw slaaf of slavin N.v.d.v.: Of: "Dienstknec.. N.v.d.v.: Of: "Dienstknecht' en 'dienstmeisje'. die op dezelfde God hun hoop stellen, anders zouden zij de vreze Gods, van God die hoger is dan heer en slaaf, kunnen verliezen (Lev. 25, 43; Sir. 4, 30; Sir. 7, 20; Ef. 6, 9; Kol. 4, 1) [[b:Lev. 25, 43; Sir. 4, 30; Sir. 7, 20; Ef. 6, 9; Kol. 4, 1]], want Hij komt en roept niet met aanzien des persoons, maar hen wier geest Hij hiertoe voorbereid heeft. N.v.d.v.: "All'.. N.v.d.v.: "All' eph' hous to pneuma hètoimasen', Pneuma (geest) kan hier onderwerp of lijdend voorwerp zijn, wij kozen voor het laatste mét Audet en Kraft.

11. Maar gij slaven, weest onderdanig aan uw meesters in eerbied en ontzag, zij zijn het beeld van God. (Ef. 6, 5; Kol. 3, 22; 1 Tim. 6, 1-2; Tit. 2, 9) [[b:Ef. 6, 5; Kol. 3, 22; 1 Tim. 6, 1-2; Tit. 2, 9]]

EINDE VAN DE WEG TEN LEVEN
12. Ge zult alle schijnvroomheid N.v.d.v.: Grieks.. N.v.d.v.: Grieks 'hypokrisis', Audet en Rordorf vertalen 'impiété'; voor deze vertaling zijn geen aanwijzingen te vinden. en alles wat mishaagt aan de Heer (Wijsh. 9, 10) [[b:Wijsh. 9, 10]] haten.

13. Ge zult nooit de geboden van de Heer verzaken, maar ge zult bewaren wat ge hebt ontvangen zonder er iets aan toe te voegen of iets ervan te veronachtzamen. (Deut. 4, 2; Deut. 13, 1) [[b:Deut. 4, 2; Deut. 13, 1]]

14. Ge zult in de vergadering van de gelovigen vgl: Didachè [[[1657 |+ 30+108+109]]] N.v.d.v.: Grieks: 'en.. N.v.d.v.: Grieks: 'en ekklèsiai'. Het gaat hier om een gebedsbijeenkomst, zie het vervolg van de tekst, of om een Eucharistieviering. uw zonden belijden en ge zult niet naar de gebedsplaats gaan met een slecht geweten. N.v.d.v.: Ook kan men.. N.v.d.v.: Ook kan men vertalen: Ge moogt niet gaan bidden met een slecht geweten. 'Bidden' in de zin van gemeenschappelijk gebed.

Dit is de weg ten leven.

DE WEG NAAR DE DOOD
1. Dit is de weg naar de dood: vooreerst, deze weg is slecht en vol vervloekingen: moorden, overspel, slechte begeerten, ontucht, diefstal, afgodendienst, tovenarijen, magie, roof, valse getuigenissen, huichelarijen, dubbelhartigheid, list, aanmatiging, kwaad, trots, hebzucht, vuile taal, afgunst, onbeschaamdheid, uiterlijk vertoon, arrogantie. vgl: Didachè [[[1657|+11-17]]] (Mc. 7, 21-22; Rom. 1, 24-32) [[b:Mc. 7, 21-22; Rom. 1, 24-32]]

2. (Zij die hem bewandelen, zijn) vervolgers van hen die naar het goede streven N.v.d.v.: Hier begint een.. N.v.d.v.: Hier begint een christelijke invoeging., haters van de waarheid, minnaars van de leugen, zij kennen het loon der gerechtigheid niet, zij zien het belang niet in van het goede en rechtvaardige oordeel en letten niet op het goede, maar op het slechte. Zij houden zich ver van de zachtmoedigheid en het geduld, zij hebben de zinloze dingen lief. Zij verlangen naar weerwraak, zijn meedogenloos tegenover de arme en matten zich niet af voor de vermoeiden. Zij kennen hun Schepper niet, zijn kindermoordenaars en doden Gods schepping. De christenen moeten zelf onderscheiden wat voor ieder mogelijk is. [[b:Mt. 11, 29-30]] Zij wenden zich af van de behoeftigen en drukken de verdrukte nog verder in de hoek. Zij verdedigen de rijken en veroordelen de armen onrechtvaardig. Zij zijn onverbeterlijke zondaars. Mijn kinderen, houdt u ver van dit alles. N.v.d.v.: Vgl. de besluiten.. N.v.d.v.: Vgl. de besluiten van de apostelvergadering in Hand. 15,29. Dit is een van het boek der Handelingen onafhankelijk getuigenis van de besluiten van de apostelvergadering, die werd gehouden in 48 of 49.

SLOT VAN DE TWEE WEGEN CATECHESE
1. Let er op dat niemand u doet afdwalen van deze weg van de leer, want hij die u dat onderwijst, handelt buiten God om. N.v.d.v.: Hoofdstuk VI is het.. N.v.d.v.: Hoofdstuk VI is het besluit van de Twee wegen catechese.

2. Indien ge het juk van de Heer geheel en al kunt dragen, zult ge volmaakt zijn. N.v.d.v.: Hier begint een.. N.v.d.v.: Hier begint een christelijke invoeging. Indien ge daartoe niet in staat zijt, doe dan wat ge kunt. De christenen moeten zelf onderscheiden wat voor ieder mogelijk is. [[b:Mt. 11,29-30]]

3. Wat betreft uw voedsel, neem (als verplichting) op u wat ge kunt, onthoud u echter volkomen van vlees geofferd aan de afgoden, want dat is aanbidding van dode goden. N.v.d.v.: Vgl. de besluiten.. N.v.d.v.: Vgl. de besluiten van de apostelvergadering in Hand. 15,29. Dit is een van het boek der Handelingen onafhankelijk getuigenis van de besluiten van de apostelvergadering, die werd gehouden in 48 of 49.

HET DOOPSEL
1. N.v.d.v.: Zie voor een.. N.v.d.v.: Zie voor een uitvoerige bespreking van de liturgische hoofdstukken uitg. Bonheiden p. 32- p. 43. Wat betreft het Doopsel, doopt aldus: na onderwezen te hebben al wat voorafgaat N.v.d.v.: Dit is de overgang.. N.v.d.v.: Dit is de overgang naar deze hoofdstukken na de Twee wegen catechese, J.P. AUDET, o.c., meent dat het een late invoeging is; zie p. 358-359., doopt in de Naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest N.v.d.v.: Zie uitg. Bonheiden.. N.v.d.v.: Zie uitg. Bonheiden p. 33 in stromend water. N.v.d.v.: Letterlijk:.. N.v.d.v.: Letterlijk: 'levend water'.

2. Als ge geen stromend water hebt, doop dan in een ander water en als ge niet in koud water kunt dopen, doop dan in warm water. N.v.d.v.: 'Ander.. N.v.d.v.: 'Ander water' kan putwater of stilstaand water zijn; 'warm water' kan zijn wegens het winterseizoen of in geval van ziekte. Sommigen menen dat warm water gebruikt werd door bepaalde sekten.

3. Als ge geen van beide hebt, giet dan driemaal water over het hoofd in de Naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest. N.v.d.v.: Als er niet genoeg.. N.v.d.v.: Als er niet genoeg water was voor een Doopsel door onderdompeling mocht men dopen door begieting; Doopsel door besprenkeling wordt niet vermeld.

4. Laten vóór de toediening van het Doopsel hij die het Doopsel toedient N.v.d.v.: Er wordt niet.. N.v.d.v.: Er wordt niet aangegeven WIE doopt, vgl. uitgave Bonheiden p. 34., hij die gedoopt wordt en allen die hiertoe in staat zijn, vasten. Draag echter de dopeling op (reeds) een of twee dagen tevoren te vasten.

VASTEN EN GEBED
1. Laten uw vastendagen niet samenvallen met die van de huichelaars. N.v.d.v.: 'huichelaars�.. N.v.d.v.: 'huichelaars': judaizerende christenen; vgl. uitgave Bonheiden p. 34. Zij vasten immers op de tweede en de vijfde dag van de week (2), u moet dus vasten op de vierde dag en de dag van de voorbereiding. N.v.d.v.: 4de dag: woensdag;.. N.v.d.v.: 4de dag: woensdag; dag van de voorbereiding: vrijdag.

2. Bidt ook niet zoals de huichelaars, maar bidt zoals de Heer het u heeft bevolen in zijn Evangelie N.v.d.v.: Jezus Christus IS.. N.v.d.v.: Jezus Christus IS het Evangelie, het gaat hier niet om een geschreven evangelie. op de volgende wijze:

"Onze Vader
die in de hemel is,
geheiligd zij uw Naam,
uw Rijk kome,
uw wil geschiede
op aarde zoals in de hemel.
Geef ons heden
ons dagelijks brood
en vergeef ons onze schuld,
zoals ook wij vergeven
aan onze schuldenaren,
en leid ons niet in bekoring,
maar verlos ons van het kwade.
Want van U is de macht
en de heerlijkheid
tot in de eeuwen der eeuwen'. N.v.d.v.: Slechts enkele.. N.v.d.v.: Slechts enkele verschillen met de Griekse tekst uit het Matteüsevangelie. Deze verschillen komen niet duidelijk uit in de Willibrordvertaling; Grieks Matteüsevangelie: hemelen; Didache: hemel; Grieks Matteüs: schulden; Didache: schuld. Ook heeft het Matteüsevangelie geen doxologie, zie uitgave Bonheiden p. 35.

3. Bidt op deze wijze driemaal daags.

DE HEILIGE EUCHARISTIE
1. Wat betreft de Eucharistie N.v.d.v.: Zie voor.. N.v.d.v.: Zie voor hoofdstukken IX en X, uitgave Bonheiden p. 35 - 43., zegt dank op de volgende wijze:

2. Eerst voor de beker:

Wij brengen U dank, onze Vader, voor de heilige wijnstok van David, uw dienaar N.v.d.v.: De christenen zagen.. N.v.d.v.: De christenen zagen dus vooral in Jezus de 'Dienaar' van de Allerhoogste; de christenen uit de heidenen gebruikten later de titel 'kurios': Heer., die Gij ons hebt doen kennen door Jezus uw dienaar. U zij de heerlijkheid tot in de eeuwen der eeuwen.

3. Dan voor het gebroken brood:

Wij brengen U dank, onze Vader, voor het leven en de kennis N.v.d.v.: Waarschijnlijk.. N.v.d.v.: Waarschijnlijk wordt hier ook de opening van de Schrift (het Oude Testament) mee bedoeld (Lc. 24, 13-35) [[b:Lc. 24, 13-35]] die Gij ons geopenbaard hebt door Jezus uw dienaar. U zij de heerlijkheid tot in de eeuwen der eeuwen.

4. Zoals dit gebroken brood, uitgestrooid over de bergen, verzameld werd om één te worden, laat zo ook uw Kerk van de uiteinden der aarde verzameld worden in uw Koninkrijk. Want van U is de heerlijkheid en de macht tot in de eeuwen der eeuwen.

5. Laten slechts zij die gedoopt zijn in de Naam van de Heer eten en drinken van uw Eucharistie. N.v.d.v.: De 'Eucharistie.. N.v.d.v.: De 'Eucharistie' betekent hier de eucharistische gaven. Want de Heer heeft hierover gezegd: "Geeft het heilige niet aan de honden". (Mt. 7, 6) [[b:Mt. 7, 6]]

DE DANKZEGGING
1. Zegt op de volgende wijze dank nadat gij u verzadigd hebt (Deut. 6, 11) [[b:Deut. 6, 11]]:

2. Wij zeggen U dank, heilige Vader,
voor uw heilige Naam N.v.d.v.: Vgl. de eerste bede.. N.v.d.v.: Vgl. de eerste bede van het Onze Vader.
die Gij intrek hebt laten nemen
in onze harten
en voor de kennis en het geloof
en de onsterfelijkheid
die Gij ons hebt doen kennen
door Jezus uw Dienaar.
Aan U de heerlijkheid
tot in de eeuwen der eeuwen.

3. Gij, almachtige Heer,
hebt alles geschapen terwille van uw Naam,
en Gij hebt aan de mensheid
spijs en drank geschonken
om er vreugde aan te beleven,
opdat zij er U voor zouden dankzeggen.
Maar aan ons
hebt Gij de genade geschonken
van geestelijk voedsel en geestelijke drank
en een eeuwig leven
door Jezus uw Dienaar. N.v.d.v.: Door deze bede.. N.v.d.v.: Door deze bede staat ons inziens wel vast dat we hier te maken hebben met een Eucharistieviering, al dan niet voorafgegaan door een agape.

4. Voor dit alles zeggen wij U dank,
want Gij zijt machtig.
U zij de eer
tot in de eeuwen der eeuwen!

5. Wees, Heer, uw Kerk indachtig,
verlos Haar van alle kwaad,
en volmaak Haar in uw liefde.
En verzamel Haar, de geheiligde Kerk
uit de vier windstreken
in uw Rijk dat Gij Haar hebt bereid.
Want aan U komen de macht en de lof toe
tot in de eeuwen der eeuwen!

6. De genade kome en deze wereld ga voorbij!
Hosanna aan de God van David! (Mt. 21, 9.15) [[b:Mt. 21, 9.15]]
Indien iemand heilig is, laat hij komen!
Indien iemand niet heilig is, laat hij tot berouw komen!
Maran atha, Amen.

7. Staat de profeten toe dank te zeggen zoveel zij willen. N.v.d.v.: Aan de profeten.. N.v.d.v.: Aan de profeten wordt, omdat zij een charisma hebben, vrijheid gelaten. Men kan ook vertalen: "dankzeggen ZOALS zij willen". N.v.d.v.: In de Koptische.. N.v.d.v.: In de Koptische versie komt na vers 7 nog een zegenbede over het 'muron': chrisma, misschien in de betekenis van ziekenolie. Merk op dat bij het Doopsel geen sprake is van olie, zoals er ook geen sprake is van duiveluitdrijving of handoplegging. Het blijft natuurlijk mogelijk dat volgens de Koptische ritus reeds in die tijd het 'muron' gebruikt werd voor het Doopsel. Strikt genomen is 'muron' geen zuivere olijfolie, maar een mengsel van olijfolie en balsem. Het chrisma werd rond 215 door de H. Hippolytus 'olie der dankzegging' genoemd en door de bisschop met een 'eucharistisch' gebed gewijd. Vgl. G. PODHRADSKY, Beknopt liturgisch woordenboek, Roermond, Maaseik, 1964, p. 231.

DE LEER
1. Indien iemand komt om u te leren overeenkomstig alles wat eerder gezegd werd N.v.d.v.: "Overeenkomstig.. N.v.d.v.: "Overeenkomstig alles wat eerder gezegd werd" vormt de verbinding met hoofdstuk X., ontvangt hem dan.

2. Maar indien een leraar zelf afgedwaald is en een afwijkende leer gaat verkondigen om tot verderf te leiden (2 Joh. 10) [[b:2 Joh. 10]], luistert dan niet naar hem. vgl: Hoofdstuk VI, 1 [[[1657|+49]]] Heeft hij echter de bedoeling de gerechtigheid en de kennis van de Heer te doen toenemen N.v.d.v.: Er is een zekere.. N.v.d.v.: Er is een zekere vrijheid in de wijze van verkondiging, vgl. J.P. AUDET, 0.0., p. 435., ontvangt hem dan als de Heer zelf.

DE APOSTELEN
3. Wat betreft de apostelen N.v.d.v.: Vgl. uitgave.. N.v.d.v.: Vgl. uitgave Bonheiden p. 44-45. en de profeten, moet u handelen overeenkomstig de voorschriften van het Evangelie. N.v.d.v.: Misschien gaat het.. N.v.d.v.: Misschien gaat het hier reeds over een schriftelijke overlevering die voorafging aan de synoptische Evangeliën.

4. Iedere apostel die tot u komt moet ontvangen worden als de Heer zelf.

5. Maar hij mag niet langer blijven dan één dag en als het noodzakelijk is, nog een dag. Wanneer hij drie dagen blijft, is het een valse profeet. N.v.d.v.: Iemand die een.. N.v.d.v.: Iemand die een eigen boodschap brengt, niet zoals hem door de Heer is opgedragen (Apok. 2, 2) [[b:Apok. 2, 2]]

6. De apostel mag bij zijn vertrek slechts zoveel brood meekrijgen dat hij voldoende heeft tot de volgende plaats waar hij zal verblijven. Als hij om geld vraagt, is hij een valse profeet.

DE PROFETEN
7. Een profeet die door de Geest geïnspireerd spreekt, moogt u echter niet op de proef stellen noch oordelen. 1 Tess. 5,20: "Kleineert de profetische gaven niet" [[b:1 Tess. 5, 20]] Want elke zonde zal vergeven worden, maar deze zonde zal niet vergeven worden. (Mt. 12, 31-32) [[b:Mt. 12, 31-32]]

8. Maar niet ieder die door de Geest geïnspireerd spreekt, is een profeet. Slechts hij die de levenswijze van de Heer volgt. Dus kan men aan de levenswijze de valse van de ware profeet onderscheiden. vgl: N.v.d.v.: Vers 8 is de sleutel voor de verzen 9-12. [[[1657|+89-92]]]

9. En elke profeet die geïnspireerd door de Geest beveelt een tafel aan te richten, moet zich onthouden ervan te eten. N.v.d.v.: Een maaltijd voor.. N.v.d.v.: Een maaltijd voor de armen of de eucharistische maaltijd? De Koptische versie heeft juist het tegenovergestelde: "Iedere profeet die een maaltijd aanricht, maar er niet van eet is een valse profeet" Wanneer hij dit toch doet, is hij een valse profeet.

10. Een profeet die de waarheid (of Waarheid?) leert, maar er in eigen leven niet naar handelt, is een valse profeet. 'Waarheid'; de Heer sprak: "Ik ben de Waarheid", Joh. 14, 6 [[b:Joh. 14, 6]]

11. Maar een profeet wiens woord beproefd en overeenkomstig de waarheid is bevonden en handelt met het oog op het kosmisch mysterie van de Kerk N.v.d.v.: "Het kosmisch.. N.v.d.v.: "Het kosmisch gebeuren van de Kerk". Waarschijnlijk wordt gedacht aan symbolische handelingen van een profeet die hem door God zijn opgedragen om het heil te verkondigen of om te waarschuwen dat God het kwaad zal straffen. Het is ook mogelijk dat hier gedoeld wordt op het celibaat omwille van het Rijk der hemelen, vgl. Mt. 19,12. Vgl. ook W. RORDORF, 0.0., p. 187 en J.P. AUDET, 0.0., p. 145 vv. (Mt. 19, 12) [[b:Mt. 19, 12]], echter niet leert hem in zijn handelingen na te volgen, mag niet door u geoordeeld worden. God zal over hem oordelen. Want zo gedroegen zich ook de profeten uit vroegere tijden. Symbolische handelingen van profeten in de Bijbel: Jer. 13,1-11; Ez. 12,1-11; Hand. 11,27-30; 21,10--11. [[b:Jer. 13, 1-11; Ez. 12, 1-11; Hand. 11, 27-30; Hand. 21, 10-11]] (Apok. 10, 8-10) [[b:Apok. 10, 8-10]]

12. Indien een profeet gedreven door de geest zegt: "Geef mij geld" of iets anders vraagt, moet u niet naar hem luisteren. Zou hij echter iets voor anderen die in nood zijn, vragen, dan mag niemand over hem oordelen.

GASTVRIJHEID
1. Iedereen die tot u komt in de Naam van de Heer, moet u ontvangen. Wanneer u hem op de proef gesteld hebt, zult u weten (wat u aan hem hebt), want u zult rechts van links kunnen onderscheiden. N.v.d.v.: Rechts is al tijd.. N.v.d.v.: Rechts is al tijd goed, links heeft steeds de betekenis van slecht. Vgl. Mt. 25,33: "De schapen zal Hij aan zijn rechterhand plaatsen, maar de bokken aan zijn linker", en Jona 4,11: 'En zou ik niet begaan zijn met Nineve waar zoveel mensen wonen ... mensen die het verschil tussen hun rechterhand en hun linkerhand niet weten?' (dus mensen die het verschil tussen goed en kwaad niet kennen)

2. Als hij die tot u komt een doortrekkend reiziger is, helpt hem dan in de mate van uw vermogen. Maar laat hij niet langer dan twee of, indien dit noodzakelijk blijkt, drie dagen bij u blijven. vgl: Vgl. hoofdstuk XI, 5 [[[1657|+85]]]

3. Als hij zich wil vestigen en hij kent een ambacht, moet hij werken voor zijn levensonderhoud. (2 Tess. 3, 6-12) [[b:2 Tess. 3, 6-12]]

4. Maar als hij geen ambacht kent, zorgt er dan toch voor dat geen christen werkeloos onder u verblijft.

5. Als hij niet wil werken, is hij iemand die iets wil kopen door zijn bewering christen te zijn. N.v.d.v.: In deze tekst komt.. N.v.d.v.: In deze tekst komt een in het Grieks niet bekend woord voor: 'christemporos'. Letterlijk: 'handelaar in Christus', in het Frans vertaald met 'trafiquant du Christ', in het Engels: 'one who makes Christ a source of gain'.

EEN ARBEIDER IS ZIJN LOON WAARD
1. Maar elke ware profeet die zich onder u wil vestigen, is zijn levensonderhoud waard.

2. Zo is ook de ware leraar als een arbeider zijn voedsel waard.

3. Ge N.v.d.v.: Latere invoeging?.. N.v.d.v.: Latere invoeging? Hier wordt weer overgegaan op de tweede persoon enkelvoud. moet daarom van de eerste opbrengst van de wijnpers, van de dorsvloer en de eerstgeborenen van de runderen en de schapen nemen (Ex. 23, 16.19; Num. 15, 20; Deut. 14, 23; Deut. 15, 19) [[b:Ex. 23, 16.19; Num. 15, 20; Deut. 14, 23; Deut. 15, 19]] en geven aan de profeten, want zij zijn uw hogepriesters. N.v.d.v.: Enige toespeling op.. N.v.d.v.: Enige toespeling op het priesterambt in de Didache.

4. En als er geen profeet bij u is, moet u N.v.d.v.: Weer overgang naar.. N.v.d.v.: Weer overgang naar de tweede persoon meervoud! de eerstelingen geven aan de armen. N.v.d.v.: Er waren dus in.. N.v.d.v.: Er waren dus in sommige kerken geen ambtsdragers!

5. Als ge brood bakt, neem dan het eerste brood en geef dit volgens het gebod. N.v.d.v.: Het is niet.. N.v.d.v.: Het is niet duidelijk volgens welk gebod, een oudtestamentisch gebod of een gebod van de Heer.

6. Zo ook wanneer ge een kruik olie of wijn opent N.v.d.v.: In de Ethiopische.. N.v.d.v.: In de Ethiopische vertaling wordt behalve olie en wijn ook honing vermeld., neem dan het eerste en geef het aan de profeten.

7. Neem van uw geld, uw kleding, van al uw goederen het eerste naar het u goed toeschijnt en geef dat (aan de profeten) volgens het gebod.

DE ZONDAGSE EUCHARISTIEVIERING
1. Wanneer u op de dag van de Heer N.v.d.v.: Letterlijk:.. N.v.d.v.: Letterlijk: "Op de dag des Heren van de Heer" (kuriakè kuriou). Het kan een aanwijzing zijn dat de schrijver zich verzet tegen de gewoonte van judaïzerende christenen om de sabbat te blijven vieren. samenkomt, breekt dan het brood N.v.d.v.: "Brood.. N.v.d.v.: "Brood breken" is ook in de Handelingen der apostelen de gebruikelijke term: Hand. 2,42; Hand. 20, 11. en geeft dank na de belijden is van uw zonden (Jak. 5, 16) [[b:Jak. 5, 16]] opdat uw offer oprecht zal zijn. (Mal. 1, 11.14) [[b:Mal. 1, 11.14]]

2. Maar laat hij die in onmin leeft met zijn naaste niet met u samenkomen voordat hij en zijn naaste zich met elkaar verzoend hebben, zodat uw offer niet ontwijd wordt. (Mt. 5, 23-24) [[b:Mt. 5, 23-24]]

3. Want zo luidt het woord van de Heer: "Laat men op elke plaats en ten alle tijde Mij een rein offer brengen, want Ik ben een grote koning, zegt de Heer en mijn Naam is wonderbaar onder de volken". vgl: Zie laatste noot van deze alinea [[[1657|+108]]] N.v.d.v.: In de Didachetekst.. N.v.d.v.: In de Didachetekst is in Mal. 11,14 toegevoegd: "ten alle tijde'', deze woorden ontbreken in de schrifttekst.

DE KEUZE VAN AMBTSDRAGERS
1. Kiest dus N.v.d.v.: "Dus".. N.v.d.v.: "Dus" verwijst naar hfdst. XIV, de taak van de ambtsdragers is in de eerste plaats: voorgaan in de Eucharistieviering op zondag. In de tweede plaats de catechese (hfdst. I-VI), het Doopsel (hfdst. VII), de verzorging van de behoeftigen (diakonia). Het is hier reeds een overgangsfase naar organisatie zoals in de brieven van de H. Ignatius (ca 107). bisschoppen en diakens de Heer waardig, zachtmoedige, niet geldzuchtige, betrouwbare, waarachtige mannen (1 Tim. 3, 1-9) [[b:1 Tim. 3, 1-9]], want ook zij verrichten bij u het heilig dienstwerk van de profeten en de leraars.

2. Ziet dus niet uit de hoogte op hen neer; zij behoren immers mét de profeten en de leraars tot de voornaamsten onder u. N.v.d.v.: Er waren dus nog.. N.v.d.v.: Er waren dus nog leraren en profeten in de kerken, de ambten schijnen naast elkaar te hebben bestaan.

ONDERLINGE TUCHT
3. Berispt elkaar niet in toorn, maar in vrede, zoals het staat in het Evangelie. N.v.d.v.: De broederlijke vermaning was algemeen in de jonge Kerk [[b:Mt. 18, 15-17; Lc. 17, 3]] Laat niemand spreken tot hem die faalt in liefde tegenover zijn naaste, laat hij geen woord van u horen totdat hij berouw getoond heeft.

4. Wat betreft uw gebeden, uw aalmoezen en al uw daden, handelt zoals u dat hebt (staan) in het Evangelie van onze Heer. N.v.d.v.: Gezien de latere.. N.v.d.v.: Gezien de latere datum van de totstandkoming van dit hoofdstuk mogelijk een geschreven evangelie, vgl. Lc. 1, 1

1. Waakt over uw leven N.v.d.v.: Zie voor dit.. N.v.d.v.: Zie voor dit hoofdstuk uitgave Bonheiden p. 46- 47.; laat uw lampen niet uitgedoofd worden en houdt uw lendenen omgord (Lc. 12, 35) [[b:Lc. 12, 35]], maar weest bereid, want u kent het uur niet waarop uw Heer zal komen. (Mt. 24, 44; Lc. 12, 40) [[b:Mt. 24, 44; Lc. 12, 40]]

2. Komt dikwijls samen om datgene na te streven wat het heil van uw ziel bevordert. Want alle tijd dat u geloofd hebt, zal u niet baten, als u niet op het laatste ogenblik N.v.d.v.: Grieks:.. N.v.d.v.: Grieks: 'kairos', een woord dat meer dan tachtigmaal in het Nieuwe Testament voorkomt en dan betekent: 'gunstige tijd' én 'kritiek ogenblik'. volmaakt zult zijn bevonden.

3. Want in de laatste dagen zullen de valse profeten en de verdervers zich vermenigvuldigen, de schapen zullen veranderen in wolven en de liefde in haat. Mt. 24,11 vv. [[b:Mt. 24, 11]]

4. Want als de wetteloosheid toeneemt, zullen de mensen elkaar gaan haten, vervolgen en verraden (Mt. 24, 9-10) [[b:Mt. 24, 9-10]], van zal de verleider van de wereld N.v.d.v.: Grieks:.. N.v.d.v.: Grieks: 'kosmoplanès', komt slechts hier voor. Men vindt een soortgelijk begrip in Apok. 12,9: "De oude slang die duivel en satan heet, die de hele wereld verleidt" verschijnen en zich voordoen als Gods Zoon. (2 Tess. 2, 4) [[b:2 Tess. 2, 4]] Hij zal tekenen en wonderen doen (Mt. 24, 24) [[b:Mt. 24, 24]] en de aarde zal in zijn handen worden overgeleverd en hij zal wandaden begaan zoals nog niet zijn voorgekomen sinds het begin van de tijden. (Joël 2, 2) [[b:Joël 2, 2]]

5. Dan zal elk menselijk schepsel in het vuur van de beproeving komen (Zach. 13, 8-9) [[b:Zach. 13, 8-9]], velen zullen ten val worden gebracht en verloren gaan (Mt. 24, 10) [[b:Mt. 24, 10]], maar zij die volharden in het geloof zullen gered worden door Hem die (voor ons) vervloeking is geworden. 'Vervloeking', in het Grieks staat hier 'katathèma', dit woord heeft hier ongeveer dezelfde betekenis als 'anathema'. [[b:Mt. 24, 13]]

6. En dan zullen de tekenen van de Waarheid N.v.d.v.: De 'Waarheid�.. N.v.d.v.: De 'Waarheid': Jezus Christus. verschijnen: eerst het teken van de uitspanning N.v.d.v.: "Het teken van.. N.v.d.v.: "Het teken van de uitspanning", in het Grieks: ''sèmeion ekpetaseös". Mogelijk wordt hier bedoeld de uitgespannen armen van het Kruis. Vgl. W. RORDORF, 0.0., p. 198-199, noot 1. J.P. AUDET, o.c., p. 473 vertaalt: "opening in de hemel". in de hemel, dan het teken van trompetgeschal en als derde teken de verrijzenis van de doden. (1 Tess. 4, 16) [[b:1 Tess. 4, 16]]

7. Niet van alle (doden), maar zoals is gezegd: "De Heer zal komen en alle heiligen met Hem". (Zach. 14, 5) [[b:Zach. 14, 5]]

8. Dan zal de wereld de Heer zien komen op de wolken van de hemel ... (Mt. 24, 30) [[b:Mt. 24, 30]].

N.v.d.v.: Zoals aangegeven op.. N.v.d.v.: Zoals aangegeven op uitgave Bonheiden p. 19 is het handschrift H. 54 niet volledig. Hieronder geven we het mogelijke slot, zoals de parafrase van de Didache in de Apostolische constituties dit slot weergeeft: "En dan zullen de Heer en al zijn heiligen met Hem komen op de wolken vergezeld van het heirleger der engelen, zittend op de troon van het Koninkrijk, om de aartsverleider, de duivel te oordelen en aan ieder te geven naar zijn werken. Dan zullen de bozen gaan naar hun eeuwige straf, maar de rechtvaardigen zullen komen tot het eeuwige leven en datgene beërven wat geen oog heeft gezien en geen oor heeft gehoord, wat in geen mensenhart is opgekomen, al wat God heeft bereid voor hen die Hem liefhebben, en in het Koninkrijk Gods zullen zij zich verblijden in Jezus Christus", N.v.d.v.: Vgl. J.P. AUDET,.. N.v.d.v.: Vgl. J.P. AUDET, 0.0., p. 475, 474; W. RORDORF, o.c., p. 199, noot 3.