Ontmoeting met priesters uit het Bisdom Aosta

Een gedenkwaardige ontmoeting die heeft plaatsgevonden tussen de Paus en de geestelijkheid van het bisdom Aosta op maandag 25 juli in de parochiekerk van Introd. Na het welkomstwoord van de bisschop van de diocese Giuseppe Anfossi werd de terts gezongen. Daarna sprak Paus Benedictus XVI over enkele onderwerpen die werden voorgesteld door bisschop Anfossi en de aanwezige priesters. Het volgende is de tekst van de redevoering die de Heilige Vader heeft voorgedragen:

Beste broeders,

Allereerst zou ik mijn vreugde en dankbaarheid willen uitdrukken voor de gelegenheid om u te ontmoeten. Als Paus bestaat er het gevaar een beetje ver verwijderd te raken van de alledaagse realiteit, met name van de priesters die uitgerekend hier in de vallei aan de frontlinie werkzaam zijn in vele parochies en die momenteel - zoals Zijne Excellentie gezegd heeft - vanwege een tekort aan roepingen ook in omstandigheden verkeren die bijzonder fysiek belastend zijn.

Zodoende is het voor mij een zegening om de priesters en het presbyterium van deze vallei te ontmoeten in deze prachtige kerk. Ik zou u graag willen bedanken dat u gekomen bent, want ook voor u is het vakantietijd.

Wanneer ik u verzameld zie en mijzelf met u verenigd zie, wanneer ik dus dicht bij de priesters ben die dag in dag uit werken voor de Heer als zaaiers van het Woord, dan is dat voor mij een vertroosting en een plezier.

In de afgelopen week hebben wij tweemaal, misschien wel driemaal, de gelijkenis van de zaaier gehoord. Welbeschouwd is dit een troostrijke parabel over een andere situatie dan de onze, die echter in zekere zin doet denken aan onze situatie.

Het werk van de Heer was met groot enthousiasme aangevangen. Men zag dat de zieken werden genezen, en allen hoorden met vreugde het Woord: "Het Koninkrijk van God is nabij gekomen”. De verandering van de wereld en de komst van het Koninkrijk van God leken daadwerkelijk aanstaande te zijn, zodat eindelijk het verdriet van het Volk van God kon veranderen in blijdschap. De mensen verwachtten een boodschapper van God die het stuur van de geschiedenis ter hand zou nemen. Maar toen men zag dat hoewel de zieken werden genezen, de demonen werden uitgedreven en het evangelie verkondigd werd, bleef de wereld toch verder zoals zij was. Er was niets veranderd. De Romeinen waren nog altijd de heersers. Het dagelijks leven was zwaar, ondanks deze tekenen en deze mooie woorden. Daarmee doofde het enthousiasme, en uiteindelijk, zoals wij weten uit het zesde hoofdstuk van Johannes, verlieten ook de discipelen deze prediker die predikte maar de wereld niet veranderde.

“Wat is dit voor boodschap? Wat brengt deze Profeet van God?”, vroeg uiteindelijk iedereen zich af. De Heer spreekt over de man die zaden verspreidt in het veld van de wereld. En het zaad lijkt, net als Zijn Woord, net als deze genezingen te zijn, iets heel kleins in vergelijking met de historische en politieke realiteit. Het zaad lijkt net zo klein en onbeduidend te zijn als het Woord.

Desalniettemin, zegt Hij, ligt de toekomst in het zaad besloten, want het zaad draagt in zich ​​het brood van morgen, het leven van morgen. Het zaad lijkt geheel onbeduidend te zijn en toch is het zaad de tegenwoordigheid van de toekomst, het is de belofte die vandaag al aanwezig is. En dus zegt Hij met deze gelijkenis: Wij bevinden ons in de tijd van het uitzaaien; het Woord van God lijkt slechts een woord, het lijkt bijna niets te zijn. Maar houdt goede moed, dit Woord bevat het leven in zich! En het draagt vrucht! De gelijkenis zegt ook dat een groot deel van het zaad geen vrucht draagt omdat het gevallen is op het pad, op rotsachtige grond, enzovoort.

Maar het gedeelte dat op goede grond gevallen is brengt ​​een oogst voort met een deels dertigvoudig, deels zestigvoudig, deels honderdvoudig resultaat. Dit maakt duidelijk dat wij moed moeten hebben, zelfs indien het Woord van God, het Koninkrijk van God, geen historisch-politieke betekenis lijkt te hebben. Op Palmzondag heeft Jezus tenslotte al deze leringen over het zaad van het Woord samengevat: Indien de tarwekorrel niet in de aarde valt en sterft, blijft het alleen. Maar indien het sterft, dan brengt het veel vrucht voort. (Joh. 12:24) En zo heeft Hij te verstaan gegeven dat Hij zelf het zaad is dat in de aarde valt en sterft. Met de kruisiging lijkt alles te zijn mislukt maar juist op deze manier, doordat het in de aarde valt en sterft, op de weg van het kruis, brengt het op elk moment en te allen tijde vrucht voort. Hier hebben wij zowel de christologische duiding volgens welke Christus zelf het zaad is, Hij is het tegenwoordige Koninkrijk, zowel als de eucharistische dimensie: dit zaad valt in de aarde en aldus groeit het nieuwe brood, het brood van het toekomstige leven, de Heilige Eucharistie, dat ons voedt en ons opent voor de goddelijke mysteries en voor nieuw leven.

Het lijkt mij dat in de geschiedenis van de Kerk, in verschillende vormen, er voortdurend deze vragen zijn die ons werkelijk teisteren: Wat moeten wij doen? Mensen lijken ons niet nodig te hebben, alles wat wij doen lijkt nutteloos. Toch leren wij van het Woord van de Heer dat enkel dit zaad de aarde steeds opnieuw verandert en het opent voor het ware leven.

Voor zover ik kan zou ik kort willen ingaan op de woorden van Zijne Excellentie, maar ik zou ook willen zeggen dat de Paus geen orakel is en - zoals wij weten - slechts onfeilbaar is in de zeldzaamste gevallen. Ik deel namelijk met u deze vragen en deze moeilijkheden. Ik lijd er ook onder. Maar wij willen aan de ene kant met z'n allen deze problemen ondergaan en ook deze problemen transformeren doordat wij lijden, want juist het lijden is de weg naar verandering en zonder leed verandert er niets.

Dit is ook de betekenis van de gelijkenis van het zaad dat in de aarde valt: alleen in een doorgemaakt proces van transformatie wordt de vrucht verkregen en is er een uitweg. Als de ogenschijnlijke ineffectiviteit van onze verkondiging geen lijdensweg voor ons zou zijn dan zou dit een teken zijn van een gebrek aan geloof, van echte inzet. Wij moeten deze moeilijkheden van onze tijd ter harte nemen en ze transformeren doordat wij samen met Christus lijden en zodoende onszelf veranderen. En in de mate waarin wij zelf veranderd zijn kunnen wij de bovengenoemde vragen beantwoorden en kunnen wij ook de aanwezigheid van het Koninkrijk van God zien en het zichtbaar maken voor anderen.

Het eerste punt betreft een probleem dat zich in de hele westerse wereld voordoet: het gebrek aan roepingen. In de afgelopen weken heb ik de bisschoppen van Sri Lanka en het zuiden van Afrika ontvangen op Ad-limina bezoek. Daar nemen de roepingen toe en zijn ze inderdaad zo talrijk dat er niet genoeg seminaries zijn om een plek te bieden aan deze jonge mannen die priesters willen worden.

Vanzelfsprekend brengt deze blijdschap ook een zekere bitterheid met zich mee, aangezien een deel van hun komt in de hoop op een sociale stijging. Worden zij priesters dan worden zij als het ware stamhoofden en zijn zij daardoor bevoorrecht en hebben zij een andere manier van leven, enzovoort. Onkruid en tarwe vermeerderen dus samen in deze aangroei van roepingen en de bisschoppen dienen zeer zorgvuldig onderscheid te maken. Zij mogen niet simpelweg zich erop verheugen dat zij zoveel toekomstige priesters hebben, maar zij dienen te kijken waar de daarwerkelijk echte roepingen aanwezig zijn om het onkruid van de goede tarwe te onderscheiden.

Desondanks bestaat er een zeker enthousiasme over het geloof aangezien zij zich in een bepaald historisch uur bevinden, dat wil zeggen in het uur waarin de traditionele religies klaarblijkelijk niet langer toereikend zijn. En men realiseert zich en ziet dat deze traditionele religies een belofte in zich dragen, en toch wachten zij op iets. Zij wachten op een nieuw antwoord dat zuivert en, laten we zeggen, alle schoonheid in zich opneemt en het verlost van ontoereikende en negatieve aspecten. In deze overgangsperiode waarin hun beschaving wezenlijk naar een nieuw historisch tijdperk streeft worden het Christendom en de Islam aangeboden als mogelijke historische antwoorden.

In deze landen is er dus in zekere zin een bloeitijd van het geloof, maar natuurlijk binnen de context van de concurrentie tussen deze twee antwoorden. En bovenal ook in de context van het leed dat het gevolg is van de sekten die zich presenteren als een Christelijke reactie die beter, eenvoudiger, comfortabeler is. Zelfs in een hoopvol moment van de geschiedenis, in een lenteperiode, is het werk van degenen die samen met Christus het Woord zaaien en - zoals dat heet - de Kerk moeten opbouwen, niet gemakkelijk.

Anders van aard is de situatie in de westerse wereld die moe is van haar eigen cultuur, in een wereld die een punt heeft bereikt waar er kennelijk geen behoefte meer bestaat aan God en laat staan aan Christus, een wereld waarin de mens schijnbaar zichzelf scheppen kan. In dit klimaat van eenzelvig rationalisme dat het model van de wetenschappen beschouwt als het enige model van kennis is al het overige subjectief. Vanzelfsprekend wordt ook het christelijke leven een subjectieve en daarmee willekeurige keuze en is het niet langer de manier van leven. En daarom wordt het natuurlijk lastig om te geloven; en wanneer het al moeilijk is om te geloven is het des te moeilijker voor mensen om hun leven aan de Heer aan te bieden en Zijn dienaar te zijn.

Dit is beslist een leed dat - volgens mij – overeenstemt met ons huidig historisch tijdperk waarin men alom ziet dat de zogeheten grote kerken lijken te sterven. Dit is hoofdzakelijk het geval in Australië, eveneens in Europa, en niet zozeer in de Verenigde Staten.

Daarentegen gedijen de sekten die zichzelf vertegenwoordigen met een garantie van een minimum aan geloof, en de mens zoekt zekerheden. En dus bevinden de grote kerken, vooral de grote traditionele protestantse kerken, zich werkelijk in een onmetelijk diepe crisis. De sekten verkrijgen de overhand omdat zij met luttele eenvoudige zekerheden tevoorschijn komen en zeggen: dit volstaat.

Met de Katholieke Kerk gaat het niet zo slecht als met de grote historische protestantse kerken, maar natuurlijk deelt Zij het probleem dat ons historisch tijdperk kenmerkt. Ik denk niet dat er een procedure is om een snelle wijziging tot stand te brengen. Wij moeten blijven doorzetten en met geduld door deze tunnel blijven gaan in de zekerheid dat Christus het antwoord is en dat uiteindelijk Zijn licht opnieuw zal stralen.

Het eerste antwoord is dus geduld in de zekerheid dat de wereld niet zonder God kan leven, zonder de God van de openbaring - en niet zomaar een of andere God: wij zien hoe gevaarlijk een wreedaardige God, een onwaarachtige God kan zijn –, de God die zijn aangezicht heeft getoond in Jezus Christus. Dit gelaat dat voor ons heeft geleden, dit liefdevolle gezicht dat de wereld verandert net zoals de tarwekorrel dat doet wanneer hij in de aarde valt.

Zodoende hebben wij deze diepe innerlijke zekerheid dat Christus het antwoord is en dat de wereld zichzelf vernietigt zonder de werkelijk bestaande God, de God met het gelaat van Christus. En dat het ook steeds meer evident wordt dat een in zichzelf gekeerd rationalisme dat gelooft dat de mens in zijn eentje de ware, betere wereld kan opbouwen niet waar is. Integendeel, zonder de matiging van de ware God vernietigt de mens zichzelf. Wij zien dat met onze eigen ogen.

Zelf moeten wij een nieuwe zekerheid hebben: Hij is de waarheid, en alleen als wij Zijn aanwijzingen volgen gaan wij de juiste richting in. Wij moeten samen met de anderen in deze richting gaan en hen de weg wijzen.

Het eerste deel van mijn antwoord luidt: te midden van al dit leed mogen wij niet slechts de zekerheid behouden dat Christus werkelijk het gelaat van God is, maar wij dienen in plaats daarvan dit vertrouwen en deze blijdschap te verdiepen, Hem te kennen en om werkelijk beheerders te zijn van de toekomst van de wereld, van de toekomst van ieder mens. En deze zekerheid kunnen wij verdiepen in een diepgaande persoonlijke relatie met de Heer, want zekerheid kan ook groeien door rationele overwegingen. Een grondige bespiegeling lijkt mij echt zeer belangrijk, een bespiegeling die ook rationeel overtuigt maar die middels een dagelijks met Christus geleefde persoonlijke vriendschap persoonlijk, sterk en hoogwaardig wordt.

Zekerheid vereist dus deze afstemming op de persoon van ons geloof en van onze vriendschap met de Heer, en op die manier ontstaan er ook nieuwe roepingen. Wij zien dit in de jonge generatie na de grote crisis van de in 1968 ontketende culturele strijd, toen het historische tijdperk van het Christendom werkelijk tot het verleden leek te behoren. Wij zien dat de beloften van '68 niet zijn uitgekomen en dus onstaat, laten we zeggen, andermaal het besef dat er een een andere methode bestaat die meer ingewikkeld is omdat het een omkeer van ons hart vereist – en zo groeien ook weer nieuwe roepingen. Maar ook wij moeten wat fantasie tonen en de jongeren helpen zodat zij deze weg ook in de toekomst zullen blijven vinden. Dit is ook gebleken uit de conversatie met de Afrikaanse bisschoppen. Ondanks het grote aantal priesters zijn velen van hen tot een buitengewone eenzaamheid veroordeeld en velen van hen zullen in moreel opzicht niet volhouden.

Het is belangrijk om de werkelijkheid van het presbyterium om zich heen te hebben, de gemeenschap van priesters die elkaar helpen en samen onderweg zijn in de solidariteit van gemeenschappelijk geloof. Ook dat lijkt mij van grote betekenis. Want wanneer de jongeren alleen maar afgezonderde, trieste, vermoeide priesters zien dan denken zij: “Als dat mijn toekomst is, dan gaat dat mijn morele wilskracht te boven”. Wij dienen een levende gemeenschap voort te brengen om de jongeren te tonen: “Ja, dit kan ook een toekomst voor mij zijn, zo zou ik kunnen leven”.

Ik heb al te lang gesproken. En ik heb volgens mij al iets gezegd over het tweede punt, tot op zekere hoogte tenminste. Het is waar dat voor de mensen, in de eerste plaats voor de leiders van de wereld, de Kerk wordt weergegeven als iets achterhaalds en onze voorstellen als nodeloos. Zij gedragen zich alsof zij kunnen leven zonder ons Woord en dit zelfs graag willen, en te allen tijde denken zij dat zij ons niet nodig hebben. Zij zoeken niet naar onze woorden.

Dat klopt en wij lijden daaronder, maar het maakt ook deel uit van de historische situatie van een bepaalde antropologische zienswijze volgens welke de mens de dingen moet doen zoals Karl Marx gezegd heeft: “De Kerk heeft 1800 jaar de tijd gehad om te laten zien dat Zij de wereld kan veranderen en Zij heeft niets gedaan, dus nu doen wij het zelf.”

Dit is een zeer wijdverspreide gedachte die ook door de filosofie wordt ondersteund. Zo kunnen wij begrijpen dat veel mensen het idee hebben dat wij zouden kunnen leven zonder de Kerk, die enigszins gedateerd lijkt te zijn. Het lijkt echter ook telkens helderder te worden dat enkel en alleen morele waarden en ambitieuze overtuigingen de mogelijkheid bieden om te leven met opofferingen en de wereld op te bouwen. Men kan het niet mechanisch tot stand brengen zoals Karl Marx het voorgesteld had volgens de theorie van kapitaal en eigendom, enzovoort.

Als er geen morele kracht in de ziel bestaat en geen bereidheid om voor deze waarden ook te lijden dan kan men geen betere wereld opbouwen. Integendeel, de wereld wordt elke dag meer verdorven, het egoïsme heeft de overhand en maakt alles stuk. En wanneer wij dat zien dan dringt de vraag zich opnieuw op: Waar komt de kracht vandaan die een mens in staat stelt om te lijden voor dat wat goed is? Ook voor het goede wanneer dat mij voornamelijk pijn doet en het geen onmiddellijke voordelen oplevert hiervoor te lijden? Waar zijn de redmiddelen, waar zijn de bronnen? Waar komt de de moed vandaan om deze waarden te bewaren?

Men ziet dat moraliteit als zodanig niet mogelijk is, niet doeltreffend is, als het geen diepere basis in geloofsovertuigingen heeft die daadwerkelijk zekerheid geven. En die ook de kracht geven om te lijden aangezien zij terzelfdertijd toebehoren aan liefde, een liefde die groeit in lijden en die de essentiële basis van het leven is. Want uiteindelijk geeft alleen liefde ons leven, en liefde is altijd ook leed; het rijpt in lijden en geeft de kracht om te lijden voor dat wat goed is zonder inachtneming van onszelf in het huidige moment.

Het lijkt mij dat dit bewustzijn groeit omdat wij de gevolgen zien van een stand van zaken waarin die krachten niet aanwezig zijn. De moed die voortkomt uit een liefde die het middelpunt is van mijn leven en die mij kracht geeft om het gevecht voor het goede voort te zetten. Uiteraard hebben wij ook hier geduld nodig, evenals een actief geduld in die zin dat wij andere mensen duidelijk kunnen maken: “U hebt dit nodig”.

Ook wanneer zij niet onmiddellijk tot inkeer komen, komen zij ten minste dichter tot de omgeving van degenen in de Kerk die deze innerlijke kracht bezitten. De Kerk heeft te allen tijde deze innerlijk sterke groep gekend die daadwerkelijk de kracht van geloof meedraagt en personen die zich, als het ware, aansluiten en zich laten meedragen en die op deze manier deelnemen.

Ik denk aan de Heer Zijn gelijkenis van het mosterdzaad dat zo klein is en daarna zo'n grote boom wordt dat zelfs de vogels van de hemel erin wonen. En ik zou zeggen dat deze vogels de personen kunnen zijn die zich nog niet bekeren, maar wel zich vestigen op de boom van de Kerk. Ik heb het volgende overwogen: Ten tijde van de Verlichting, toen het geloof was gespleten tussen katholieken en protestanten, werd gedacht dat het nodig is de gemeenschappelijke morele waarden te bewaren door ze een toereikende grondslag te geven. Men dacht: “Wij moeten de morele waarden onafhankelijk maken van religieuze levensovertuigingen, zodat zij standhouden etsi Deus non daretur”. (in het geval dat God niet bestaat)

Tegenwoordig bevinden wij ons in de tegenovergestelde situatie; de situatie is nu omgekeerd. Er bestaat geen duidelijke grondslag voor morele waarden meer. Alleen indien God bestaat worden waarden evident. Daarom heb ik voorgesteld dat de niet-geestelijken, de zogenaamde leken, daarover zullen moeten nadenken of het tegenovergestelde vandaag de dag op hen van toepassing is: Wij moeten leven quasi Deus daretur (alsof God wel bestaat). Zelfs wanneer wij niet de kracht hebben om te geloven moeten wij overeenkomstig met deze veronderstelling leven, want anders functioneert de wereld niet. En dat zou naar mijn mening een eerste aanzet zijn in de richting van geloof. Ik zie ook in vele contacten dat de dialoog met ten minste een deel van de seculiere wereld toeneemt, God zij dank.

Het derde punt: de situatie van schaars geworden priesters die soms in drie, vier, tot wel vijf parochies moeten werken en uitgeput zijn. Ik denk dat de bisschop samen met zijn presbyterium naar de beste wijze van oplossing moet zoeken. Toen ik aartsbisschop van München was heeft men dit model van woorddiensten zonder priester gecreëerd om de kerkelijke gemeente als het ware aanwezig te maken in hun kerk. En zij zeiden: De kerkelijke gemeenschap blijft bestaan en waar er geen priester is houden wij deze woorddienst.

De Fransen hebben de gepaste benaming gevonden voor deze zondagsbijeenkomsten "in afwezigheid van de priester", en na een lange tijd hebben zij ingezien dat dit ook verkeerd kan uitpakken omdat de betekenis van het Sacrament verloren gaat; er ontstaat een “verprotestantisering” en als er per slot van rekening enkel het goddelijke woord is dan kan ik het net zo goed in mijn eigen huis vieren.

Ik herinner mij dat toen ik professor was in Tübingen was daar de grote bijbelgeleerde Kelemann, een leerling van de grote theoloog Bultmann. Ik weet niet of de naam u bekend is. Alhoewel hij een overtuigd protestant was ging hij nooit naar de kerk. Hij zei: “Ik kan mij ook thuis op de Bijbel bezinnen”.

De Fransen hebben deze formule van zondagsbijeenkomsten "in afwezigheid van de priester" veranderd in de formule "in afwachting van een priester". Dat wil zeggen dat de priester verwacht moet worden, en normaal gesproken zou ik zeggen dat de woorddienst op zondag een uitzondering zou moeten zijn aangezien de Heer aanwezig wil zijn met zijn Lichaam. Het kan daarom niet de oplossing zijn.

De zondag werd gecreëerd omdat de Heer is verrezen en naar de gemeenschap van de apostelen is gekomen om bij hen te zijn. Zij hebben ook begrepen dat de liturgische dag niet langer de Sabbat maar de Zondag is, op de dag dat de Heer steeds opnieuw lijfelijk bij ons is en ons met Zijn lichaam wil voeden opdat wij zelf Zijn lichaam in de wereld worden.

Op welke wijze wij zoveel mogelijk mensen deze gelegenheid zouden kunnen bieden: hiervoor durf ik op dit moment niet een recept te geven. In München heb ik altijd gezegd - maar ik ken hier de situatie niet en die is vast verschillend -, dat onze bevolking ongelofelijk inschikkelijk is. De jongeren rijden 50 kilometer en verder om naar een discotheek te gaan, waarom kunnen zij dan niet samen naar een kerk gaan die op vijf kilometer afstand ligt? Maar dat is iets heel specifieks en praktisch en ik durf hiervoor niet een recept te geven. Maar men dient te ernaar te streven om aan de buitenwereld het gevoel over te brengen: “Ik moet verbonden blijven met de Kerk, verenigd blijven met de levende Kerk en met de Heer!”

En zo zal ik dit gevoel van zinvolheid delen, en als ik het belangrijk vind dan ontstaat ook het uitgangspunt voor een oplossing. Maar in de praktijk moet ik deze vraag toch openlaten, Excellentie.

Vervolgens hebben een aantal priesters het woord gevoerd. Op de vragen met betrekking tot het jeugdonderwijs, de rol van de Katholieke scholen, en het gewijde leven antwoordde de Paus als volgt:

Dit zijn zeer concrete vragen waarop niet eenvoudig evenzo concrete antwoorden te geven zijn.

Allereerst wil ik vooral mijn dank uitspreken dat onze aandacht gevestigd werd op de noodzaak de jongeren te leiden naar de Kerk; zij worden gemakkelijk door andere dingen aangetrokken, door een levensstijl die behoorlijk ver verwijderd is van onze overtuigingen. De vroege Kerk koos het pad van het vormen van alternatieve leefgemeenschappen zonder de onvermijdbare verdeeldheid. Ik zou zeggen dat het belangrijk is dat jongeren de schoonheid van het geloof ervaren, en dat het prettig is om een richting te hebben. Dat het mooi is om in God een vriend te hebben die ons daadwerkelijk kan vertellen wat de belangrijkste dingen van het leven zijn.

Deze geestelijke component moet dan vergezeld gaan door een emotionele en sociale component, dat wil zeggen, door een socialisering in het geloof. Want geloof kan zich alleen verwezenlijken als het ook een lichaam heeft, en dat betekent de mens in zijn manier van leven. In het verleden, toen het geloof bepalend was voor het gemeenschapsleven, volstond het wellicht om de catechismus te onderwijzen. Dat is ook vandaag de dag belangrijk.

Maar omdat het sociale leven van het geloof verwijderd is geraakt - gezien het feit dat zelfs de families dikwijls niet de sociale omgeving van het geloof verschaffen- dienen wij een aanpak voor te stellen voor het opzetten van de sociale omgeving van het geloof, zodat het geloof gemeenschap en de locaties van het sociale leven vormt en overtuigt door een verbondenheid in denken, voelen en vriendschap.

Mijns inziens zullen deze aspecten samen moeten gaan want de mens, omdat hij een lichaam heeft, is een sociaal wezen. In dat opzicht is het bijvoorbeeld goed om zoveel pastoors hier te zien die de feestdagen samen met groepen jongeren doorbrengen. Op deze manier delen jongeren het plezier van de vakantieperiode en leven zij in de persoon van de pastoor of de kapelaan met God en met de Kerk. Het lijkt mij dat de Kerk van vandaag, ook in Italië, alternatieven en mogelijkheden biedt voor een sociale omgeving waar jonge mensen gezamenlijk op weg zijn met Christus en de Kerk kunnen bouwen. En daarom moeten zij geleid worden door intelligente antwoorden op de vragen van onze tijd: Hebben wij God nog altijd nodig? Is het nog steeds zinvol om in God te geloven? Is Christus slechts een personage uit de geschiedenis van de godsdienst of is Hij werkelijk het gelaat van God die wij allen nodig hebben? Kunnen wij eerbaar leven zonder Christus te kennen?

Het is essentieel te beseffen dat het opbouwen van het leven en de toekomst ook volharding en leed vergt. Ook in het leven van jongeren kan het Kruis niet ontbreken, maar het is niet eenvoudig om dat begrijpelijk te maken. De bergbeklimmer weet dat als hij een mooie beklimming wil maken hij opofferingen moet maken en moet oefenen. Zo moet ook de jongere inzien dat voor de beklimming van het leven naar de toekomst de beoefening van een innerlijk leven onmisbaar is.

Aanpassing aan de individuele levensbehoeften en het scheppen van de sociale omgeving van het geloof zijn dus de twee wegwijzers die de specifieke situaties van de hedendaagse vraagstukken moeten doorbreken: de uitdagingen van liefde en van gemeenschap. Want deze beide facetten maken het mogelijk om zich open te stellen voor de toekomst en ook om te onderwijzen dat ookal is het weleens lastig is om in God te geloven, desondanks baat het mijn welzijn in de toekomst.

Aangaande Katholieke scholen kan ik u vertellen dat veel bisschoppen bij hun Ad-limina bezoek herhaaldelijk het grote belang hiervan hebben onderstreept. Zoals bijvoorbeeld in Afrika zal de Katholieke school een onontbeerlijk middel zijn ter culturele bevordering, voor de eerste stappen naar geletterdheid en voor een verhoging van het culturele niveau waaruit een nieuwe cultuur zal ontwikkelen. Dankzij de Katholieke school is het ook mogelijk om de eisen van de technologie te bestrijden, eisen die gestelt worden aan een niet-technische georiënteerde cultuur en die de traditionele vormen van het stammenleven en hun moraliteit vernietigen.

Bij ons is de situatie anders van aard, maar wat mij hier belangrijk lijkt is het geheel van een geestelijke opleiding die laat zien dat ook vandaag de dag het Christendom onlosmakelijk verbonden is met de realiteit.

Zoals wij hebben gezegd in het eerste deel, in de nasleep van de Verlichting en de "tweede Verlichting" van '68 dachten velen dat het historische tijdperk van de Kerk en het geloof ten einde was gekomen en dat een nieuw tijdperk aangebroken was waarin men deze dingen kan bestuderen net zoals wij klassieke mythologie bestuderen. Integendeel, het is onontbeerlijk om mensen te helpen begrijpen dat het geloof te allen tijde actueel en zeer redelijk is. Dus een geestelijke bevestiging is nodig waardoor men ook de schoonheid en de natuurlijke structuur van het geloof kan begrijpen.

Dit was een fundamenteel oogmerk van de Catechismus van de Katholieke Kerk [1] dat nu in een Compendium [663] is samengevat. Wij moeten niet denken dat de Catechismus [1] vergelijkbaar is met een pakket voorschriften dat wij als een zware rugzak op onze rug moeten meeslepen gedurende onze levensweg. Uiteindelijk is het geloof eenvoudig en rijk: Wij geloven dat God bestaat, dat God iets te maken heeft met onze alledaagse realiteit. Maar welke God? Een God met een aangezicht, een menselijk gezicht, een God die verzoening brengt, die haat overwint en de kracht geeft voor een innerlijke rust die niemand anders ons kan geven. Wij moeten dit begrijpelijk maken dat het Christendom in werkelijkheid heel eenvoudig en daarom heel rijk is.

De school is een culturele instelling voor geestelijke ontwikkeling en beroepsonderwijs. Het is zodoende nodig om de samenhang en de logica van het geloof bevattelijk te maken en de basisbegrippen te kennen om te snappen wat de Eucharistie is, wat er op zondag gebeurt of wat het Christelijk huwelijk betekent. Wat ook duidelijk gemaakt moet worden is dat de discipline van religie niet een uitsluitend intellectuele en individualistische ideologie is, zoals dat wellicht bij andere disciplines het geval is: In de wiskunde, bijvoorbeeld, weet ik hoe ik een bepaalde rekenopgave moet oplossen. Uiteindelijk hebben ook andere vakken een praktische uitlijning, een oriëntatie op beroepsbekwaamheid en op toepassing in het leven. Op deze manier moet men inzien dat het geloof hoofdzakelijk gemeenschap vormt en verenigt.

Het is uitgerekend deze essentie van het geloof dat ons verlost van het isolement van de individualiteit en ons verenigt in een grote gemeenschap. Een complete gemeenschap - in de parochie, in de zondagse bijeenkomst – en een universele gemeenschap waarin ik een familielid word van alle mensen in de wereld.

Men dient deze Katholieke dimensie te begrijpen van de gemeenschap die zich elke zondag in de parochie verzameld. Enerzijds met het doel kennis te hebben van het geloof, anderzijds betekent het sociaal samenzijn in de Kerk of 'ekklesialisieren', deelnemen in de grote gemeenschap van de Kerk, intrek nemen in de plek van het leven, dat ik weet dat ik niet alleen ben ook in de cruciale momenten van mijn leven - vooral in lijden en in de dood.

Zijne Excellentie vertelde dat veel mensen ons schijnbaar niet nodig hebben, maar de zieken en de mensen die lijden doen dat wel. En dat dient men vanaf het begin te bevatten: ik ben niet langer alleen in het leven. Geloof redt ons van eenzaamheid. Wij worden altijd gesteund door één gemeenschap, maar tegelijkertijd moet elke afzonderlijk lid drager zijn van de gemeenschap en van meet af aan ook de verantwoordelijkheid voor de zieken, de geïsoleerden en de lijdenden bijbrengen, zodat dat wat ik schenk weer terugkomt. Zodoende dienen wij in de personen in wie zich deze bereidheid tot liefde en tot zelfgave schuilt dit grote talent wakker te maken, en op deze manier te verzekeren dat ik ook broeders en zusters zal hebben die mij in dergelijke lastige situaties ondersteunen wanneer ik een gemeenschap nodig heb die mij niet in mijn eentje laat.

Wat betreft het belang van het religieuze leven weten wij dat, gezien de gestresstheid van de wereld, het kloosterleven leven aantrekkelijk is omdat het eruit ziet als een oase waarin wij werkelijk kunnen leven. Ook in dit geval betreft het een romantische voorstelling, waardoor het belangrijk is om de roepingen goed te uit te kiezen. Echter vanwege de historische situatie heeft het contemplatieve leven, niet zozeer het actieve religieuze leven, een zekere aantrekkingskracht.

Dit is beter te zien bij de mannelijke tak waar wij broeders en ook priesters aantreffen die in het onderwijs een belangrijk apostolaat verrichten, en ook bij de zieken, enzovoort. Jammer genoeg is het bij de vrouwelijke roepingen minder zichtbaar omdat professionaliteit ogenschijnlijk de religieuze roeping overbodig lijkt te maken. Er zijn gekwalificeerde verpleegkundigen en er zijn gekwalificeerde onderwijzeressen en hierdoor lijken deze werkzaamheden niet langer een religieus beroep te zijn. En het zal moeilijk zijn om opnieuw te beginnen zodra de keten van roepingen eenmaal onderbroken is.

Maar wij beseffen ons steeds meer dat om een goede verpleegkundige te zijn is professionaliteit alleen niet voldoende. Men heeft het hart nodig. Men heeft liefde voor de lijdende persoon nodig. Dit heeft een diepe godsdienstige dimensie. Zo is het ook het geval bij het beroep van onderwijzer. Wij hebben nu nieuwe vormen zoals de seculiere instituten wier gemeenschappen door hun leefwijze tonen dat er een manier van leven is die goed is voor de persoon, maar vooral noodzakelijk is voor de gemeenschap, voor het geloof en voor de menselijke gemeenschap. Ik denk daarom dat de Kerk, ook wanneer Zij haar vormen verandert - het merendeel van onze actieve vrouwengemeenschappen zijn afkomstig uit de 19e eeuw met de nauwgezette sociale taken van die tijd, en vandaag de dag zijn de taken anders -, ons inzicht geeft dat de dienstbaarheid aan de lijdenden en de bescherming van het leven roepingen zijn die een diepe religieuze dimensie hebben, en dat er leefwijzen bestaan voor zulke roepingen. Vele nieuwe leefwijzen komen voort, zodat te hopen is dat de Heer ook tegenwoordig de benodigde roepingen zal verlenen die nodig zijn voor het leven van de Kerk en de hedendaagse wereld.

In antwoord op de redevoering van de pastoor van de plaatselijke gevangenis die 260 mensen uit 30 verschillende landen huisvest, antwoordde Paus Benedictus XVI als volgt:

Dank u voor uw zeer betekenisvolle en ontroerende woorden. Voor mijn vertrek heb ik de gelegenheid gehad om te spreken met de voorzitter van de Pauselijke Raad voor Gerechtigheid en Vrede [d:94], kardinaal Martino, die een stuk heeft voorbereidt over het probleem van onze gedetineerde broeders en zusters die lijden en zich niet altijd voldoende in hun mensenrechten geacht voelen; zij voelen zich soms zelfs veracht en leven in een situatie waarin de aanwezigheid van Christus werkelijk noodzakelijk is. In het Evangelie van Matteüs, in hoofdstuk 25, in anticipatie op het Laatste Oordeel, spreekt Jezus uitdrukkelijk over deze situatie: “Ik was... in de gevangenis, en jij hebt Mij niet bezocht” (Mt. 25, 43) [b:Mt. 25, 43], “Ik was... in de gevangenis, en jij bent tot Mij gekomen” (Mt. 25, 36) [b:Mt. 25, 36].

Ik ben U dus ook zeer dankbaar dat U deze bedreigingen voor de menselijke waardigheid die zich onder zulke omstandigheden voordoen hebt genoemd, zodat ook wij als priesters kunnen leren om broeders te zijn van deze "minsten" en dat het heel belangrijk is om in hen de Heer te zien die op ons wacht. Samen met kardinaal Martino ben ik van plan om ook formeel iets te zeggen over deze specifieke situaties die een mandaat vormen voor de Kerk, voor het geloof en voor haar liefde. Ik ben ook dankbaar dat u hebt gezegd dat het niet zo belangrijk is wat men doet, maar het is belangrijk wat wij zijn in onze priesterlijke betrekking. Het lijdt geen twijfel dat wij veel te doen hebben en niet mogen zwichten voor luiheid. Echter zullen al onze inspanningen alleen vruchten afwerpen wanneer het een uiting is van hetgeen wij zijn.

Wanneer onze diepe eenheid met Christus doorschijnt in ons handelen: wanneer wij het instrument van Christus zijn; de mond waardoor Christus spreekt; de hand door welke Christus handelt. De aanwezigheid overtuigt, en het handelen overtuigt enkel voor zover het werkelijk de vrucht en uitdrukking is van het hart.

Een andere priester heeft het onderwerp van de Communie voor hertrouwde gescheiden mensen aangesneden. Hier is het antwoord van de Heilige Vader:

Wij weten allemaal dat dit een bijzonder schrijnend probleem is voor degenen die leven in situaties waarin ze uitgesloten zijn van de ontvangst van de Eucharistische Communie, en een gelijkerwijs schrijnend probleem voor de priesters die deze mensen willen helpen om van de Kerk te houden, om van Christus te houden. Hier ontstaat een probleem.

Niemand van ons beschikt over een duidelijke remedie, ook omdat de situaties altijd verschillen. In het bijzonder zou ik de situatie willen aanstippen van degenen die kerkelijk waren getrouwd maar niet werkelijk gelovig waren en het deden uit traditie, zich echter dan in een ongeldig nieuw huwelijk bekeren, het geloof vinden en zich uitgesloten voelen van het Sacrament. Dit is werkelijk een groot leed, en als prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer [d:106] nodigde ik verschillende bisschoppenconferenties en specialisten uit om deze kwestie uit te zoeken: een Sacrament dat zonder geloof wordt gevierd. Of er hier daadwerkelijk een moment van ongeldigheid te vinden is omdat het Sacrament een fundamentele dimensie heeft ontbroken, durf ik niet te zeggen. Ik dacht het persoonlijk wel, maar uit de debatten die wij hebben gevoerd heb ik begrepen dat het een zeer moeilijk probleem is en dat het nog dient te worden uitgewerkt. Maar aangezien deze mensen zich in een treurige situatie bevinden dient te het worden doorontwikkeld.

Ik durf nu geen antwoord te geven. In elk geval lijken twee aspecten mij zeer belangrijk. De eerste is dat alhoewel zij geen sacramentele Communie kunnen ontvangen, deze personen toch niet worden uitgesloten van de liefde van de Kerk en de liefde van Christus. Een Eucharistie zonder gelijktijdige sacramentele Communie is immers niet compleet omdat iets essentieels ontbreekt. Maar het is ook waar dat deelname aan de Eucharistie zonder eucharistische Communie zijn waarde heeft, want het betekent altijd betrokken te zijn bij het mysterie van het kruis en de opstanding van Christus. Het is altijd een deelname aan het Heilige Sacrament in de spirituele en pneumatische dimensie; ook in de ecclesiale dimensie, zij het niet direct regelrecht sacramenteel.

En omdat dit het Sacrament van het lijden van Christus is omhelst de lijdende Christus deze personen op een bijzondere wijze en communiceert met hen op een andere manier, en zij mogen zich dus omarmd voelen door de gekruisigde Heer, die op de grond valt en sterft en voor hen lijdt en met hen lijdt. Daarom is het nodig om bevattelijk te maken dat, alhoewel zij helaas een fundamentele dimensie ontbreken, zij niet worden buitengesloten van het diepe mysterie van de Eucharistieviering, van de liefde van de hier aanwezige Christus. Dit lijkt mij belangrijk, en het is net zo belangrijk dat de pastoor en de parochie deze mensen kenbaar maken dat wij enerzijds de ondeelbaarheid van het Sacrament dienen te respecteren en dat wij anderzijds van deze mensen houden, die ook voor ons lijden. En wij dienen ook met hen te lijden omdat zij een belangrijke getuigenis zijn, aangezien wij weten dat op het moment dat men uit liefde toegeeft wij het Sacrament onrecht aandoen, en de onoplosbaarheid steeds minder waar lijkt te zijn.

Wij kennen het probleem niet alleen van de protestantse gemeenschappen maar ook van de orthodoxe kerken die regelmatig als voorbeeld worden gepresenteerd voor de mogelijkheid om opnieuw te trouwen. Maar alleen het eerste huwelijk is sacramenteel; ook zij onderkennen dat de opeenvolgende huwelijken geen sacramenten zijn maar verminderde, beperkte huwelijken binnen een situatie van boetedoening; deze mensen hebben het recht om naar de Communie gaan, maar zij zijn ervan bewust dat het "in economia" - zoals ze zeggen - uit barmhartigheid is toegestaan, en dit verandert niet het feit dat hun tweede huwelijk geen Sacrament is. Een ander punt in de oosterse kerken is dat voor deze huwelijken met groot gemak de mogelijkheid van echtscheiding wordt toegekend en dat daarmee het beginsel van onlosmakelijkheid, de ware heiligheid van het huwelijk, zwaar wordt geschonden.

Aan de ene kant is er het welzijn van de gemeenschap en het heil van het Sacrament dat wij dienen te eerbiedigen, en aan de andere kant is er het leed van de mensen die wij dienen te helpen.

Het tweede punt dat wij moeten onderwijzen en door onze levens geloofwaardig moeten maken is dat lijden, in verschillende vormen, onontkoombaar tot ons leven behoort. Ik zou willen zeggen: het is een nobel lijden. Nogmaals, wij moeten duidelijk maken dat plezier niet alles is; dat het Christendom ons vreugde schenkt, net zoals liefde vreugde schenkt. Maar liefde is ook altijd afstand doen van zichzelf. De Heer heeft ons zelf de formule gegeven voor wat liefde is: Wie zichzelf verliest vindt zichzelf; wie zichzelf behoudt verliest zichzelf. (Mt. 16, 25) [b:Mt. 16, 25]

Het is altijd een “Exodus” en vandaar ook pijnlijk. Ware vreugde verschilt van plezier; vreugde groeit en rijpt altijd in het lijden in gemeenschap met het Kruis van Christus. Het is alleen hier dat de ware vreugde van het geloof onstaat waarvan ook deze personen niet uitgesloten zijn wanneer zij leren hun lijden te te aanvaarden in gemeenschap met het lijden van Christus.

De Heilige Vader gaf als volgt antwoord op de priesters die om een verduidelijking vroegen inzake het toedienen van het Sacrament van het Doopsel in bijzondere situaties, en wat betreft het Compendium van de Catechismus van de Katholieke Kerk [663]:

De eerste kwestie is zeer lastig en ik had als aartsbisschop van München reeds de gelegenheid mij daarover te buigen, want wij hadden daar met zulke gevallen te maken.

Bovenal moet elk geval afzonderlijk worden opgehelderd: of het obstakel voor de Doop dusdanig is dat het niet kan worden toegediend zonder ontering van het Sacrament, of dat de situatie het toestaat om ook in een kader van problemen te zeggen, “deze persoon heeft zich werkelijk bekeerd, heeft het volledige geloof, wil het geloof van de Kerk leven, wil gedoopt worden”. Ik denk dat als ik op dit moment een algemene formule stel, dan komt die niet overeen met de verscheidenheid aan werkelijke situaties. Wij proberen vanzelfsprekend al het mogelijke te doen voor een persoon die met volledig geloof erom vraagt Doopsel te geven, maar laten wij zeggen dat ieder geval afzonderlijk moet worden getoetst.

De wens van de Kerk zou moeten zijn een persoon te dopen wanneer hij of zij zich werkelijk bekeerd heeft, het Doopsel wil ontvangen en opgenomen wil worden in de gemeenschap van Christus en de Kerk. De Kerk dient open te zijn zolang er geen belemmeringen bestaan die de Doop in de weg staan. Dus zoek naar een mogelijkheid, en als de persoon werkelijk overtuigd is en hij gelooft met zijn gehele hart, dan zijn wij niet verzand in relativisme.

Ten tweede: wij weten allemaal dat in de culturele en intellectuele situatie waar wij in het begin over hebben gesproken catechese zeer lastig is geworden. Aan de ene kant zijn nieuwe contexten nodig voor inzicht en de catechese moet in deze context worden geplaatst zodat zichtbaar wordt dat het de waarheid is en het heden en de toekomst betreft; en aan de andere kant, om deze reden werd een benodigde invoeging gemaakt in de context van de catechismus van de bisschoppenconferenties.

Er zijn echter duidelijke antwoorden nodig opdat men kan zien wat het geloof is, en wat de overige invoegingen binnen de context zijn: het is simpelweg een manier om een beter inzicht te krijgen. Zo ontstond er in de catechistische wereld een onenigheid tussen de catechismus in de klassieke zin en de nieuwe middelen van catechese. Aan de ene kant is het waar - ik spreek nu alleen over mijn ervaring in Duitsland – dat veel van deze boeken de doelstelling nog niet hebben bereikt: zij hebben de bodem voorbereid, maar ze zijn zo druk bezig geweest met het voorbereiden van de grond waarop de persoon voortgang maakt dat zij uiteindelijk geen antwoord hebben gegeven. Aan de andere kant leken de klassieke catechismen zo formalistisch te zijn dat het ware antwoord niet langer het verstand van de catechisanten van tegenwoordig wist te raken.

Uiteindelijk hebben wij de taak voor onze rekening genomen: wij hebben de Catechismus van de Katholieke Kerk [1] opgesteld. Enerzijds bevat het de nodige culturele context, maar het geeft ook nauwkeurige antwoorden. Wij hebben het geschreven met het besef dat er nog steeds een lastige weg te gaan is van deze Catechismus [1] tot een concrete catechese. Maar wij begrepen ook dat de taalkundige, culturele en maatschappelijke situaties in de afzonderlijke landen en ook binnenin een land tussen de verschillende sociale groepen verschillend zijn en dat het de taak van de bisschop of van de bisschoppenconferentie en van de catechisten zelf is om dit laatste stuk van de weg te lopen. Ons standpunt was: “dit is een referentiepunt voor iedereen; hier zien wij wat de Kerk gelooft”. Daarom mogen de bisschoppenconferenties de instrumenten creëren die toepasselijk zijn in de culturele situatie en zo de weg gaan die nog af te leggen is. Uiteindelijk moet de catechist zelf de laatste stappen zetten, en wellicht zullen ook voor deze laatste stappen de passende hulpmiddelen voorgesteld worden aan hem of haar.

Na een aantal jaren hebben wij een bijeenkomst gehouden waarin catechisten uit de hele wereld ons verslag hebben gedaan dat de Catechismus [1] goed geslaagd is en dat het als boek dringend nodig was, dat het helpt om de schoonheid, de samenhang en de volmaaktheid van het geloof over te brengen, maar dat zij alsnog een samenvatting nodig hebben. De Heilige Vader Johannes Paulus II nam kennis van de uitkomst van deze bijeenkomst; hij heeft een commissie opdracht gegeven dit Compendium [663] op te stellen, dat wil zeggen een samenvatting van het grote Catechismus [1] waarnaar het verwijst door een uittreksel van de hoofdpunten aan te bieden. Aanvankelijk wilden wij nog bondiger zijn in de redactie van het Compendium [663], maar uiteindelijk realiseerden wij ons dat wat wij hebben geschreven het noodzakelijke materiaal is om werkelijk het essentiële te vertellen aan elke catechist in onze tijd. Wij hebben ook gebeden toegevoegd. En ik denk dat het echt een heel bruikbaar boek is dat het summa bevat van wat in de grote Catechismus [1] te vinden is, en in die zin lijkt het mij dat het overeenkomt met de Catechismus van Pius X [5278].

Nog te voltooien is de taak van de afzonderlijke bisschoppen en de bisschoppenconferenties dat zij de priesters en alle catechisten helpen in hun werk met dit boek en daarbij dat zij fungeren als brug tot een specifieke groep. Want de manieren van spreken, denken en begrijpen zijn heel verschillend, niet alleen tussen Italië, Frankrijk, Duitsland en Afrika, maar ook binnen een land verschilt de ontvankelijkheid veel. De Catechismus van de Katholieke Kerk [1] en het Compendium [663] met het uittreksel van het belangrijkste van de Catechismus [1] blijven zodoende instrumenten voor de universele Kerk.

Ook hebben wij altijd de medewerking nodig van de bisschoppen die in contact staan met de priesters en catechisten om alle benodigde gereedschappen te vinden om dit zaaien van het Woord goed te kunnen uitvoeren.

Ter afsluiting zei de Heilige Vader tegen de aanwezigen:

Ik wil u danken voor uw vragen, omdat ze mij helpen na te denken over de toekomst. En ik wil u bovenal bedanken voor deze ervaring van gemeenschap met een geweldig presbyterium van een prachtige diocese. Dank u.