Geen opgelegde stilte, maar “aperitio oris”

De opmerkingen van kardinaal Walter Brandmüller voor het consistorie van 29-30 augustus 2022

Het bijeenroepen van een Consistorie na zo'n lange tijd zet aan tot nadenken over de aard en taak van de kardinalen, zeker in de huidige omstandigheden. Er moet ook worden benadrukt dat de kardinalen niet alleen leden zijn van het conclaaf waarin de paus verkozen wordt.

De ware taken van de kardinalen, ongeacht hun leeftijd, zijn geformuleerd in canones 349 en volgende van het Kerkelijke Wetboek [30|349-359]. Er staat: "de Kardinalen staan de Paus terzijde, hetzij door als college op te treden wanneer zij samengeroepen worden om vragen van groter belang te behandelen, hetzij afzonderlijk door in de verschillende ambten die zij bekleden de Paus bij te staan, vooral in de dagelijkse zorg voor de gehele Kerk." (canon 349) [30|349] En ze “helpen door collegiaal handelen de hoogste Herder van de Kerk vooral in de Consistories.” (canon 353) [30|353]

In de oudheid vond deze functie van de kardinalen een symbolische en ceremoniële uitdrukking in de ritus van 'aperitio oris', het openen van de mond. In feite betekende het de plicht om eerlijk uiting te geven aan je eigen overtuiging, je advies, vooral in de consistories. Die openhartigheid - paus Franciscus spreekt van 'parresía' - die de apostel Paulus bijzonder dierbaar was.

Voorlopig maakt die openhartigheid helaas plaats voor een vreemde stilte. Die andere ceremonie van het sluiten van de mond die volgde op de "aperitio oris" verwees niet naar de waarheden van geloof en moraal, maar naar officiële geheimen.

Tegenwoordig is het echter nodig om het recht en zelfs de plicht van kardinalen te benadrukken om zich duidelijk en openhartig uit te drukken, juist als het gaat om de waarheden van geloof en moraal, van het “bonum commune” van de Kerk.

De ervaringen van de afgelopen jaren zijn heel anders. Op de consistories - bijna uitsluitend bijeengeroepen voor zaken rond heilig- en zaligverklaringen - werden formulieren uitgedeeld om spreektijd aan te vragen, gevolgd door duidelijk spontane opmerkingen over welk onderwerp dan ook, en dat was het dan. Er is nooit een debat geweest, een uitwisseling van argumenten over een specifiek onderwerp. Duidelijk een volkomen nutteloze procedure.

Een suggestie die aan de kardinaal decaan werd voorgelegd om een ​​onderwerp voor discussie vooraf te communiceren, zodat opmerkingen konden worden voorbereid, bleef onbeantwoord. Kortom, al zeker acht jaar zijn de consistories geëindigd zonder enige vorm van dialoog.

Het primaat van de opvolger van Petrus sluit echter geenszins een broederlijke dialoog uit met de kardinalen, die “aan de verplichting gehouden zijn met zorg samen te werken met de Paus” (canon 356) [30|356]. Hoe ernstiger en urgenter de problemen van pastoraal bestuur, des te noodzakelijker is de betrokkenheid van het college van kardinalen.

Toen Celestine V zich in 1294 bewust werd van de bijzondere omstandigheden van zijn verkiezing en afstand wilde doen van het pausdom, deed hij dat na intensieve gesprekken en met instemming van zijn kiezers.

Een heel andere opvatting van de relatie tussen paus en kardinalen was die van Benedictus XVI, die - een uniek geval in de geschiedenis - om persoonlijke redenen ontslag nam uit het pausdom, zonder medeweten van het college van kardinalen dat hem had gekozen.

Tot Paulus VI, die het aantal kiezers verhoogde tot 120, waren er slechts 70 kiezers. Deze bijna verdubbeling van het kiescollege was ingegeven door de bedoeling om de hiërarchie van landen ver van Rome te accommoderen en die kerken te eren met het Romeinse purper.

Het onvermijdelijke gevolg was dat er kardinalen werden gecreëerd die geen ervaring hadden met de Romeinse curie en dus met de problemen van het pastorale bestuur van de universele Kerk.

Dit alles heeft ernstige gevolgen wanneer deze kardinalen van de periferie worden geroepen om een ​​nieuwe paus te kiezen.

Veel, zo niet de meerderheid van de kiezers kent elkaar niet. Toch zijn ze er om de paus te kiezen, één uit hun midden. Het is duidelijk dat deze situatie de ontstaan van groepen of klassen van kardinalen vergemakkelijkt om een ​​van hun kandidaten te bevoordelen. In deze situatie kan het gevaar van simonie in zijn verschillende vormen niet worden uitgesloten.

Uiteindelijk lijkt het mij dat er serieus moet worden nagedacht over het idee om het stemrecht in het conclaaf te beperken tot bijvoorbeeld kardinalen die in Rome wonen, terwijl de anderen, nog steeds kardinalen, de "status" zouden kunnen delen die nu toekomt aan kardinalen van boven de tachtig.

Kortom, het lijkt wenselijk dat het ambt en de bevoegdheden van het college van kardinalen worden geactualiseerd.