Eerste leerstellige tekst van paus Leo gepubliceerd: ‘Dilexi te’ vormt brug met paus Franciscus

(otheo.be) - In het Vaticaan is donderdagmiddag de eerste apostolische exhortatie van paus Leo XIV voorgesteld. Zoals aangekondigd, draagt die de titel Dilexi te: ‘Ik heb je liefgehad’[9671]. Deze woorden komen uit het boek Openbaring (Openb. 3, 9)[b:Openb. 3, 9] en zijn door Christus gericht aan een kleine Kerk van Filadelfia om haar aan te moedigen in haar trouw aan het geloof. Thema van de eerste leerstellige tekst van paus Leo is de vriendschap met de armen, die een weg van heiliging is.

Matteo Bruni, de woordvoerder van de pausen, presenteerde de nieuwe exhortatie. Tijdens de persvoorstelling waren ook aanwezig: de kardinalen Michael Czerny (prefect van het dicasterie voor integrale menselijke ontwikkeling), kardinaal Konrad Krajewski (de pauselijke aalmoezenier die zorgt voor daklozen en armen in Rome), broeder Frédéric-Marie Le Méhauté (provinciale overste van de franciscanen in Franrijk en België) en de kleine zuster Clémence.

Brug met paus Franciscus
De ‘exhortatie’ is een brug tussen de pontificaten van Franciscus en Leo en bevestigt de grote continuïteit tussen de Argentijnse en de Peruaans-Amerikaanse paus. De encycliek gaat dus ook over paus Franciscus en zijn naamgever, de heilige Franciscus van Assisi. Er wordt veel geciteerd uit de grote teksten van de vorige paus.

Paus Franciscus had in de laatste maanden van zijn leven, in het verlengde van de encycliek Dilexit nos, die vorig jaar in oktober verscheen, een apostolische exhortatie voorbereid over de aandacht van de Kerk voor de armen en met de armen, waarin hij zich voorstelt dat Christus zich tot elk van hen richt en zegt: je hebt weinig kracht, weinig macht, maar ‘ik heb je liefgehad’ (Openb. 3, 9)[b:Openb. 3, 9].

‘Ik heb dit al vergevorderde project geërfd en ben blij het mij eigen te maken – met enkele aanvullende overwegingen – en het aan het begin van mijn pontificaat voor te stellen, waarmee ik de wens van mijn geliefde voorganger deel dat alle christenen het sterke verband mogen zien tussen de liefde van Christus en zijn oproep om ons dicht bij de armen te stellen.’ (Paus Leo XIV)

Wat staat er precies in de tekst?
De tekst is een Bijbelse reflectie op de roep van de armen, te beginnen bij de openbaring van God aan Mozes. Er bestaan evenwel verschillende vormen van armoede: gebrek aan middelen, maar ook kansarmoede, morele en spirituele armoede, culturele armoede, de armoede van degenen die zich in een situatie van persoonlijke of sociale zwakte of kwetsbaarheid bevinden, en ook de armoede van degenen die geen rechten hebben. (par. 9)

Men hoort heel veel de stem van de vorige paus: ‘Zo zien we in een wereld waar steeds meer mensen arm zijn, paradoxaal genoeg een groei van bepaalde rijke elites die in een bubbel van zeer comfortabele en luxueuze omstandigheden leven, bijna in een andere wereld dan gewone mensen.’ (11)

Er volgt een snoeiharde kritiek op de gang van zaken in de wereld. ‘Zelfs christenen laten zich in veel gevallen besmetten door houdingen die gekenmerkt worden door wereldse ideologieën of door politieke en economische oriëntaties die leiden tot onrechtvaardige generalisaties en misleidende conclusies.’ (15)

De plaats van de armen werd centraal gesteld in het theologische discours in de jaren na het Tweede Vaticaans concilie, met name door de 'bevrijdingstheologie'. Hoewel hij kritisch stond tegenover bepaalde punten van deze theologie, nam Johannes Paulus II de uitdrukking 'voorkeursoptie voor de armen' over. De uitdrukking komt uit Latijns-Amerika, een continent dat sterk getekend was door de toenemende armoede, voorkwam. De Poolse paus integreerde dit concept in de sociale leer van de Kerk.

De geest van Augustinus
Paus Leo, een augustijn, wijdt natuurlijk aandacht aan de heilige Augustinus. De paus looft de inzet van religieuzen in zovele instellingen en voorzieningen. Hij diept de religieuze charisma’s van Franciscus van Assisi, Clara, Dominicus en vele andere stichters uit. Het accent is opvallend, en wellicht sterk gekleurd door paus Leo. Ook recente religieuze figuren zoals Moeder Teresa en Zuster Emmanuelle worden vernoemd.

‘Het gaat er niet om hen (de armen) God te brengen, maar om Hem in hen te ontmoeten.’ (paus Leo XIV)

Het antwoord ligt volgens paus Leo XIV in de sociale leer van de Kerk, die ontstond onder zijn naamgenoot Leo XIII. De grote sociale encyclieken worden aangehaald.

Wie de recente kerkgeschiedenis kent, staat wellicht verbaasd dat de haast revolutionaire teksten van de Latijns-Amerikaanse bisschoppenconferentie CELAM (Medellin 1968) worden geciteerd. ‘We moeten ons meer inzetten om de structurele oorzaken van armoede op te lossen. Dit is een dringende noodzaak die niet kan wachten’, lezen we. En ook: ‘Voor ons christenen brengt de kwestie van de armen ons terug naar de essentie van ons geloof.’

Er volgt een strenge waarschuwing: ‘We mogen niet vergeten dat religie, en in het bijzonder de christelijke religie, zich niet kan beperken tot de privésfeer.’ (paus Leo XIV)

Wie op zoek is naar een sleutel voor het pontificaat van Leo XIV vindt dit in de slotparagraaf: ‘Een Kerk die geen grenzen stelt aan de liefde, die geen vijanden kent om te bestrijden, maar alleen mannen en vrouwen om lief te hebben, is de Kerk die de wereld vandaag nodig heeft.’

Kardinaal Czerny herhaalde de krachtlijnen van de tekst en beklemtoonde hoe God door de armen tot de Kerk spreekt. Hij stond stil bij de uitdrukking ‘sociale zonde’.

Kardinaal Krajewski vertelde dat paus Leo XIV hem heeft opgedragen zijn werk voor de armen in en rond het Vaticaan verder te zetten, een taak die hij van paus Franciscus kreeg. Hij sprak sterk gedreven vanuit de ervaringen in de covid-periode, toen er voor de vele daklozen onder de zuilen van het Sint-Pietersplein geen voedsel meer was omdat de restaurants gesloten waren.

Kleine zuster Clémence vertelde vanuit haar samenleven in barakken in Tre Fontana. Ze drukte haar dank uit aan de paus voor een boodschap van een arme Kerk voor de armen.

Broeder Frédéric-Marie bekeek het theologisch: in de armen toont het hart van Christus zich. Een kerkgemeenschap die niet bezig is met de armen verliest zijn evangelische betekenis. De tekst roept op om samen met de armen te ageren. ‘Denken met de armen.’ De exhortatie gebruikt volgens hem sterke woorden, zoals de ‘structuur van de zonde’. Hij herhaalde de slotparagraaf als een oproep tot liefde.

Bisschop Delville: ‘Dit is een stimulerende tekst’
Jean-Pierre Delville, bisschop van Luik en bisschop-referent voor sociale aangelegenheden, ziet twee opvallende accenten in de tekst: ‘De eerste is paus Leo's persoonlijke en hedendaagse assimilatie van paus Franciscus' leer over de zorg voor de armen. Deze herhaling is zeer volledig en getrouw geïntegreerd, rigoureus gestructureerd door een hoofdstuk over de Bijbel, een hoofdstuk over de geschiedenis van de Kerk en een over de sociale leer van de Kerk. Dit alles speelt zich af in de context van een huidige situatie waarin de armen niet populair zijn of in acht worden genomen.’

‘Ten tweede zijn er de twee uitdagingen die paus Leo benadrukt en die voortdurend in de exhortatie worden herhaald: enerzijds de structuren van zonde, die extreme armoede en ongelijkheid creëren (90); anderzijds de armen, die als subjecten en niet als objecten moeten worden beschouwd (99). De eerste uitdaging zet ons allen op weg naar armoedebestrijding, hetzij door grote acties op het niveau van sociale structuren, hetzij door betrokkenheid bij onderlinge hulporganisaties, hetzij door kleine gebaren zoals aalmoezen. De tweede uitdaging vereist dat we naar de armen luisteren, hen als individuen respecteren en hen zien als leermeesters van leven en geloof.’

‘Dit is een stimulerende en samenhangende tekst die ons uitnodigt onze houding ten opzichte van de armen te herzien, onze vormen van armoede te ontdekken, de armen lief te hebben, ons geloof te herlezen in het licht van de armen en de structuren van armoede te bestrijden.’