Brief 2 - Aan zijn vriend Gregorius

1.
Ik herkende je brief N.v.d.v.: Brief 2 schreef...N.v.d.v.: Brief 2 schreef Basilius in 361 te Annesi bij Neo-Caesarea (zie kaart, p. 21). Gregorius van Nazianze, aan wie de brief gericht is, was maar moeilijk over te halen zich bij hem te voegen. Zie Brief 14, pp. 125-128) zoals men de kinderen van vrienden herkent door de gelijkenis die zij vertonen met hun ouders. Immers wanneer jij zegt dat de gesteldheid van de plaats (Annesi) niet zo belangrijk is om je ziel in te geven ons leven te delen voordat je iets weet over onze gewoonten en onze manier van leven N.vd.v.: Courtonne vertaalt:...N.vd.v.: Courtonne vertaalt: 'notre humeur', het Grieks heeft 'tropos' wat o.i. bezwaarlijk door 'humeur' vertaald kan worden., is dit in waarheid overeenkomstig je wijze van denken, een gedachte van je ziel, die alles hierbeneden als niets beschouwt vergeleken met de zaligheid, die volgens de beloften voor ons is weggelegd. Maar ik schaam mij te schrijven wat ik doe, dag en nacht, in deze uithoek. Inderdaad verliet ik het leven in de stad, omdat het aanleiding gaf tot ontelbare slechte dingen, maar ik heb nog niet mijn eigen ik kunnen verlaten. Ik lijk op mensen die op zee in vertwijfeling raken en zeeziek worden omdat ze geen ondervinding hebben van het varen op zee. Zij zijn geprikkeld door de grootte van het schip als zou daardoor het hevige stampen veroorzaakt worden en stappen over in de sloep of het kleine bootje, maar waar ze zich ook bevinden, zij blijven zeeziek en voelen zich ellendig, want hun misselijkheid en (de overlast) van hun gal veranderen van plaats mét hen. Dat is ook enigszins ons geval. Want wij dragen onze innerlijke kwalen overal met ons mee en zijn nooit vrij van diezelfde onrust, zodat we tot nu toe geen groot nut van de eenzaamheid ondervonden hebben.

Wat wij echter hadden moeten doen en wat ons in staat zou hebben gesteld de voetsporen te drukken van Hem die ons de weg heeft gewezen naar de redding toen Hij sprak: "Indien iemand achter Mij wil komen, moet hij zichzelf verloochenen en zijn kruis op zich nemen en Mij volgen" (Mt. 16, 24)[b:Mt. 16, 24], is dit:

2 .
We moeten proberen onze geest rustig te houden. Want zoals een oog dat onophoudelijk overal heen kijkt en nu eens opzij ziet en dan weer telkens zich naar boven en naar beneden keert, niet duidelijk kan waarnemen wat vlakbij is, maar de blik stevig gericht moet houden op het zichtbare, als men er een duidelijke aanschouwing van wil hebben, zo kan ook de geest van de mens onmogelijk zich strak gericht houden op de waarheid, wanneer hij overal heen getrokken wordt door duizenden wereldse bekommernissen. Immers hem die nog niet gebonden is door de banden van het huwelijk verontrusten hevig heftige lusten, moeilijk te remmen impulsen en hartstochtelijke begeerten. En hem die al gebonden is door de huwelijksbanden wacht een andere lawine van zorgen: indien hij geen kinderen heeft, het verlangen naar kinderen, als hij wel kinderen heeft, bezorgdheid om hun opvoeding, toezicht op zijn vrouw, huishoudelijke bekommernissen, leiding van het personeel, schade tengevolge van contracten, onenigheden met de buren, verwikkelingen met de rechtbanken, risico's in het zakenleven, de inspanningen bij het landbouwbedrijf. N.v.d.v.: Dit betekent niet...N.v.d.v.: Dit betekent niet dat Basilius zoals de Eustathianen het huwelijk radicaal afkeurt.

Iedere dag legt zijn eigen schaduw op de ziel, en de nachten die de bekommernissen van de dag overnemen, verwarren de geest door dezelfde beelden. Er is maar een manier om te ontkomen: een volkomen afscheiding van de wereld. Maar zich afscheiden van de wereld betekent niet zich lichamelijk uit haar terugtrekken, maar een radicale breuk van de gevoelsbanden van de ziel met het lichaam, het opgeven van stad, huis, persoonlijk eigendom, vrienden, bezit, levensonderhoud, zaken, maatschappelijke relaties, kennis die uit menselijk onderricht voortkomt en bereidheid om in het hart de indrukken te ontvangen die daarin gedrukt worden door goddelijk onderricht. De voorbereiding van het hart (voor de afscheiding van de wereld) moet inhouden het afleren van hetgeen iemand in zich opgenomen heeft als het gevolg van slechte gewoonten. Want zoals het niet mogelijk is op was te schrijven, tenzij men van tevoren de letters die er zich op bevonden, uitgewist heeft, zo kan men ook niet het goddelijk onderricht aan de ziel geven, tenzij de voorstellingen die er in zijn ontstaan door de gewoonte, eruit zijn gedreven. Nu verschaft de eenzaamheid hiervoor de grootste hulp, omdat deze de hartstochten in slaap sust en de rede de gelegenheid biedt ze geheel en al uit de ziel weg te snijden. Want zoals wilde dieren gemakkelijk bedwongen worden, wanneer men ze streelt, zo worden ook begeerten, woede, angst en verdriet, de vergiftige en boze dieren van de ziel, gemakkelijker bedwongen door de kracht van de rede, wanneer ze in slaap gesust worden in de rust (hèsuchia) en niet opgehitst worden door onophoudelijke prikkelingen. Daarom moet er een plaats (voor afzondering) zijn als de onze, afgescheiden van het gewoel van de mensen opdat de voortdurende ascese niet onderbroken wordt door enige invloed van buiten.

De beoefening (askèsis) van de vroomheid voedt de ziel met goddelijke overwegingen. Wat is zaliger dan hier op aarde het koor van de engelen na te volgen? Zich, zodra de dag begint, te begeven naar het gebed en de Schepper te eren door hymnen en lofzangen? En dan als de zon helder begint te schijnen aan het werk te beginnen, altijd vergezeld door het gebed en door de hymnen onze werkzaamheden als het ware te kruiden? Want door de vertroostingen van de hymnen wordt de ziel begenadigd N.v.d.v.: letterlijke...N.v.d.v.: letterlijke vertaling: 'gesteld in de vreugde'. met vreugde en verliest zij haar droefheid.

De rust (hèsuchia) is dus het beginpunt van de zuivering van de ziel, als de tong niet babbelt over menselijke zaken en de ogen niet rondzwerven om de gezonde tint en de goede proporties van lichamen te zien N.v.d.v.: Men herinnere zich...N.v.d.v.: Men herinnere zich de Griekse beeldhouwkunst, die erop gericht was mooie, esthetisch verantwoorde figuren uit marmer te scheppen. en het gehoor niet de spanning van de ziel ontspant door te luisteren naar liedjes die slechts gemaakt zijn voor de wellust of naar woorden van grappenmakers en clowneske figuren. Dit alles draagt het meest ertoe bij de spanning N.v.d.v.: De spanning is hier...N.v.d.v.: De spanning is hier positief: het gespannen staan op God. van de ziel op te heffen.

Immers wanneer de geest zich niet spitst op hetgeen van buiten komt en zich niet laat verstrooien naar de wereld toe door de zintuigen, keert hij naar zichzelf terug en stijgt uit zichzelf op tot de Memoria Dei (het voortdurend denken aan God). N.v.d.v.: De Mnèmè Theou...N.v.d.v.: De Mnèmè Theou (Memoria Dei) is een vaststaand begrip in het monachisme. Zie pp. 101-104.

En wanneer zij (de ziel) schittert en straalt door die (goddelijke) heerlijkheid, vergeet zij zelfs haar eigen natuur. Geen zorg voor voedsel of bekommernis om kleding trekt de ziel nog omlaag, maar omdat zij vrij is van aardse zorgen, verplaatst zij haar hele toeleg op de eeuwige goederen. Hoe zullen de matigheid en de sterkte, de gerechtigheid en de voorzichtigheid evenals de overige deugden, waarin de genoemde deugden zich onderverdelen en die aan de rechtschapen mens ingeven wat de juiste wijze is om te leven, gestalte in hem krijgen?

3.
De belangrijkste weg naar het ontdekken van wat men behoort te doen in het leven is de overweging van de geïnspireerde schriften. Want daarin vindt men zowel hoe men moet handelen als de levens van de zaligen die de Schriften ons hebben overgeleverd. Als bezielde beelden van de levenswijze zoals deze de Heer behaagt N.v.d.v.: letterlijk:...N.v.d.v.: letterlijk: 'volgens God'. worden deze ons voorgesteld om hun goede werken na te volgen. En indien iemand, welk gebrek hij ook in zichzelf opmerkt, zich (op die navolging) toelegt, zal hij in een huis waar een voor allen beschikbare geneesheer zetelt, het voor zijn ziekte passende geneesmiddel vinden. Hij die liefde heeft voor de kuisheid leest onophoudelijk de geschiedenis van Jozef (Gen. 39, 7-20)[b:Gen. 39, 7-20] en leert van hem de 'praxis' (de daadwerkelijke beoefening) van de kuisheid, als hij bemerkt dat Jozef zich niet alleen beheerst wat betreft het zingenot, maar zich standvastig blijft toeleggen op de deugd. Sterkte leert hij van Job, die niet alleen zichzelf bleef toen de tegenslagen van het leven op hem neervielen, en hij in één ogenblik tijds van rijk arm en van gezegend met een prachtig kinderaantal kinderloos werd, en in elk opzicht ongebroken van geest bleef, en toen zijn vrienden kwamen om hem moed in te spreken, maar hem beledigden en zijn verdriet erger maakten, zelfs niet verbitterd werd. Zie Job 1-26 Zie Job 1-26

En verder, indien iemand naspeurt hoe hij terzelfder tijd zachtmoedig en heldhaftig zou kunnen worden om zijn heldhaftigheid aan te wenden tegen de zonde en zijn zachtmoedigheid tegenover de mensen, zal hij ontdekken dat David dapper was in zijn heldhaftige krijgsdaden, maar zachtmoedig en zonder hartstochtelijkheid bij de vergelding van de vijanden.

Zo ook Mozes, hij verhief zich in hevige toorn tegen hen die tegen God zondigden, maar verdroeg in zachtmoedigheid van ziel hen die hem belasterden. En zoals schilders, wanneer zij een afbeelding schilderen naar een beeld, dikwijls kijken naar het voorbeeld en hun best doen om het eigene ervan over te brengen op hun eigen kunstwerk, moet ook hij die zijn best doet om volmaakt te worden in alle deugden N.v.d.v.: letterlijk: 'alle...N.v.d.v.: letterlijk: 'alle delen van de deugd'. opzien naar de levens van de heiligen als naar beelden die zich bewegen en handelen en door nabootsing hun eigenschappen tot de zijne maken.

4
En het gebed na de lezingen vindt de ziel, ontroerd als zij is door het verlangen naar God, frisser en krachtiger. Dát gebed is goed dat in de ziel een heldere gedachte aan God schenkt. En dat is de inwoning van God wanneer door de herinnering aan God (Memoria Dei, Mnèmè Theou), God Zich in ons vestigt. Zo worden wij Gods tempel, wanneer de aardse zorgen niet meer de voortdurende herinnering

5
En in de eerste plaats past het zijn best te doen, niet lomp te zijn bij het gesprek N.v.d.v.: letterlijk: 'bij...N.v.d.v.: letterlijk: 'bij het gebruik van het woord'., maar vragen te stellen zonder strijdlust en te antwoorden zonder eerzuchtigheid, niet degene die antwoordt in de rede te vallen als hij iets nuttigs zegt, niet begerig te zijn om zijn eigen mening met veel vertoon in te lassen, maar maat te houden in het spreken en het luisteren, zich niet te schamen om te leren en anderen te onderwijzen zonder aanstoot te geven, en als men iets van een ander geleerd heeft daar niet de oorsprong van te verbergen- zoals vrouwen van slechte zeden die onwettige kinderen voor wettig laten doorgaan- maar eerlijk de vader van de gedachte te vermelden.

Wat de stem betreft, is een middelmatige sterkte te verkiezen, niet zo zwak dat het gesprokene onverstaanbaar is en niet zo luid en heftig dat het onaangenaam wordt. Pas wanneer iemand bij zichzelf goed overwogen heeft wat hij zal zeggen, moet hij zijn woord laten horen. Men moet voorkomend zijn in het gesprek en aangenaam in de omgang; niet door geestigheid zoeken in de smaak te vallen, maar door vriendelijke aanmoediging zich welgevallig maken. Te allen tijde vermijde men scherp te zijn, zelfs als men een berisping moet uitdelen. Want als u in nederigheid uzelf het eerst terneerbuigt, zult u gemakkelijk door hem die uw zorg nodig heeft, aanvaard worden. Ook de wijze van bestraffing van de profeet zullen we dikwijls heilzaam vinden; hij legde niet uit zichzelf de omschrijving van de veroordeling aan David op, toen hij zondigde, maar door een in de verbeelding bestaande persoon te gebruiken, liet hij hem rechter zijn over zijn eigen zonde, zodat toen hij het vonnis over zichzelf al van tevoren had uitgesproken, hij niets meer kon verwijten aan hem die hem van schuld overtuigd had. (2 Sam 12, 1-14)[[b:2 Sam 12, 1-14]]

6.
Met een zich minderwaardig voelende, terneergeslagen geest gaat een droef, naar de grond ziend oog, een verwaarloosd uiterlijk, onverzorgd haar en vuile kleren gepaard; wat om te voldoen aan het heersend gebruik de rouwdragers doen, dat doen wij vanzelf. N.v.d.v.: Basilius beschrijft...N.v.d.v.: Basilius beschrijft hier het voorkomen van de heidense filosofen. Nu gaat hij het voorkomen van de monnik beschrijven. Sommigen menen dat hier ook een innerlijke verandering van Basilius naar voren komt, niet meer het zoeken naar de ene God, zoals de religieuze filosofen uit de vierde eeuw, maar het zoeken naar bekering tot de ene God, de Vader van Jezus Christus, die voor ons zijn leven gaf, wordt het doel. Geen zoeken met het verstand meer, maar zoeken met het hart. Het blijft echter een veronderstelling. De tuniek moet door een gordel strak om het lichaam gehouden worden, deze gordel mag niet boven de lenden gedragen worden, want dat is vrouwelijk, en niet zo los dat de tuniek fladdert, want dat zou een teken van slapte zijn; de gang mag niet traag zijn, want dat zou wijzen op traagheid van ziel en ook niet te onstuimig en te snel want dat zou wijzen op een neiging tot onbedachtzaamheid.

Het enige doel van de kleding is een voldoende beschutting te zijn voor het lichaam, winter en zomer. Men moet niet zoeken naar een levendige kleur of fijnheid en zachtheid van het weefsel. Want het letten op de fraaie kleuren bij een kledingstuk staat gelijk met het zich proberen mooi te maken van een vrouw door wangen en haren te verven met een onnatuurlijke kleur. De tuniek moet ook voldoende dik zijn, zodat de drager ervan geen ander kledingstuk nodig heeft om zich warm te houden. Het schoeisel moet goedkoop zijn, maar helemaal aangepast aan de behoefte (van de drager).

En om het kort en bondig te zeggen zoals het voor de kleding past vooral te letten op het nut, zo zal ook voor de voeding brood aan de behoefte voldoen en water za l de dorst lessen van de gezonde mens, men moet er toespijs, bereid uit groenten, aan toevoegen om de kracht van het lichaam te behouden voor de noodzakelijke verrichtingen. Men moet eten zonder een razende honger aan de dag te leggen, maar te allen tijde kalm, gematigd en beheerst blijven wat betreft het genot.

En zelfs dan (tijdens de maaltijd) mag de geest niet zonder gedachte aan God zijn, maar in de natuur van het voedsel en de samenstelling van het lichaam dat het voedsel in zich opneemt, moet men een aanleiding zien om God te loven. Wat een verschillende soorten voedsel overeenkomend met de behoeften van elk lichaam heeft niet Hij, die alles bestuurt, uitgedacht!

Laten gebeden aan de maaltijd voorafgaan opdat wij de goede gaven die Hij nu schenkt en die Hij in de toekomst zal geven, waardig zullen worden! laten er ook dankzeggingen zijn na de maaltijd voor hetgeen Hij geschonken heeft en een smeekbede om wat Hij heeft beloofd. Er moet één vast uur voor de maaltijd zijn, hetzelfde regelmatig altijd, zodat van de vierentwintig uur van het etmaal slechts dat ene aan het lichaam besteed wordt. De andere uren moet de asceet bezig zijn met arbeid van de geest. N.v.d.v.: Hiermee wordt niet...N.v.d.v.: Hiermee wordt niet studie bedoeld, maar het voortdurende streven van de geest om God voor ogen te houden.

Laat de slaap licht en gemakkelijk te verstoren zijn zoals van nature het gevolg is van een matige levenswijze, laat hij opzettelijk onderbroken worden voor de overdenkingen over het verhevene. Want overmand te worden door een diepe slaap, terwijl men de ledematen volkomen ontspant en zo de gelegenheid schept voor dwaze droombeelden, laat degenen die zo slapen een dagelijkse dood ervaren.

Maar wat voor anderen de morgenstond is, moet voor degenen die streven naar de vroomheid N.v.d.v.: 'Eusebeia', een...N.v.d.v.: 'Eusebeia', een moeilijk te vertalen woord, Frans: 'piété', Engels: 'piety'. het middernachtelijk uur zijn, want juist de stilte van de nacht, geeft de vereiste) rust aan de ziel, wanneer de ogen en de oren niet tot diep in het hart schadelijke geluiden en taferelen doen doordringen en de geest alleen in zichzelf, vertrouwelijk met God omgaat en zich betert door de herinnering aan de zonden die hij bedreven heeft en zich beperkingen oplegt om zo het kwaad te vermijden en kracht en Gods bijstand vraagt voor het volbrengen van datgene waarnaar hij ernstig streeft.