Het mysterie van Kerstmis als bron van zending en communio

Eminenties,
eerbiedwaardige broeders in het episcopaat en het priesterschap,
dierbare broeders en zusters,

Het licht van Kerstmis komt ons tegemoet en nodigt ons uit om de nieuwheid te herontdekken die, vanuit de nederige grot van Betlehem, doorheen de hele menselijke geschiedenis stroomt. Aangetrokken door deze nieuwheid, die de hele schepping omvat, gaan wij op weg in vreugde en hoop, want voor ons is een Redder geboren (Lc. 2, 11)[[b:Lc. 2, 11]]: God is vlees geworden, Hij is onze broeder geworden en blijft voor altijd God-met-ons.

Met deze vreugde in ons hart en met diepe dankbaarheid kijken wij naar de gebeurtenissen die zich voltrekken, ook in het leven van de Kerk. Terwijl wij de kerstfeesten naderen dank ik u allen, evenals de kardinaal-deken voor zijn woorden – steeds vol enthousiasme – en wil ik allereerst mijn geliefde voorganger, paus Franciscus, gedenken, die dit jaar zijn aardse leven heeft voltooid. Zijn profetische stem, zijn pastorale stijl en zijn rijke leergezag hebben het kerkelijk traject van de voorbije jaren diepgaand getekend. Hij heeft ons vooral aangespoord om Gods barmhartigheid centraal te stellen, de evangelisatie nieuwe dynamiek te geven en een vreugdevolle Kerk te zijn, open voor allen en aandachtig voor de armsten.

Geïnspireerd door zijn apostolische exhortatie Evangelii Gaudium[4984] wil ik stilstaan bij twee fundamentele dimensies van het kerkelijk leven: zending en communio.

Door haar wezen is de Kerk naar buiten gericht, op de wereld, missionair. Zij heeft van Christus de gave van de Geest ontvangen om aan alle mensen de blijde boodschap van Gods liefde te verkondigen. Als levend teken van deze goddelijke liefde voor de mensheid bestaat de Kerk om allen uit te nodigen en samen te brengen rond het feestmaal dat de Heer voor ons bereidt. In deze samenkomst kan iedere mens zijn of haar identiteit ontdekken als geliefd kind, als broeder of zuster van de naaste en als nieuwe schepping in Christus. Vanuit deze ontdekking groeien zij uit tot getuigen van waarheid, gerechtigheid en vrede.

Evangelii Gaudium[4984] spoort ons aan om vooruitgang te maken in de missionaire omvorming van de Kerk, die haar onuitputtelijke kracht put uit de zending van de Verrezen Christus. “Jezus’ opdracht om ‘op weg te gaan en leerlingen te maken’ weerklinkt in de veranderende contexten en in steeds nieuwe uitdagingen voor de missionaire zending van de Kerk, en wij allen zijn geroepen om deel te nemen aan deze nieuwe missionaire ‘uittocht’.” Evangelii Gaudium, 20[[4984|20]] Dit missionaire karakter vloeit voort uit het feit dat God zelf eerst op weg is gegaan en in Christus naar ons toe is gekomen. De zending begint in het hart van de allerheiligste Drie-eenheid. God heeft immers zijn Zoon geheiligd en in de wereld gezonden, opdat “ieder die in Hem gelooft niet verloren gaat, maar eeuwig leven heeft” (Joh. 3, 16)[b:Joh. 3, 16]. De eerste grote “uittocht” is dus die van God zelf: zijn uittreden uit zichzelf om ons tegemoet te komen. Precies dit verkondigt het mysterie van Kerstmis: de zending van de Zoon bestaat in zijn komst in de wereld. vgl: IV, 20, 28[[[905]]]

Zo wordt de zending van Jezus op aarde, die in de Heilige Geest door de Kerk wordt voortgezet, een maatstaf voor onderscheiding in ons leven, in onze geloofsweg, in kerkelijke praktijken en ook in de dienst die wij in de Romeinse Curie verrichten. Structuren mogen de voortgang van het Evangelie niet verzwaren of vertragen, noch de dynamiek van de evangelisatie afremmen; zij moeten integendeel “meer missionair worden gemaakt” Evangelii Gaudium, 27[[4984|27]]

Vanuit de gemeenschappelijke verantwoordelijkheid die ons Doopsel met zich meebrengt, zijn wij daarom allen geroepen om mee te werken aan de zending van Christus. Ook het werk van de Curie moet door deze geest worden gedragen en pastorale zorg bevorderen in dienst van de particuliere Kerken en hun herders. Wij hebben een steeds meer missionaire Romeinse Curie nodig, waarin instellingen, dicasteries en taken worden opgevat in het licht van de grote kerkelijke, pastorale en sociale uitdagingen van vandaag, en niet enkel om de gewone administratie te verzekeren.

Tegelijkertijd is in het leven van de Kerk de zending nauw verbonden met de communio. Terwijl het mysterie van Kerstmis de zending van de Zoon van God onder ons viert, richt het ook de blik op haar doel: dat God de wereld met zichzelf heeft verzoend door Christus (2 Kor. 5, 19)[[b:2 Kor. 5, 19]] en ons in Hem tot zijn kinderen heeft gemaakt. Kerstmis toont ons dat Jezus is gekomen om het ware gelaat van God als Vader te openbaren, opdat wij allen zijn kinderen zouden worden en zo broeders en zusters van elkaar. De liefde van de Vader, belichaamd en zichtbaar geworden in Jezus’ bevrijdend handelen en verkondiging, stelt ons in de Heilige Geest in staat om teken te zijn van een nieuwe mensheid, gegrond in wederzijdse liefde en solidariteit.

Deze opdracht is dringend, zowel ad intra als ad extra.

Zij is dringend ad intra, omdat communio in de Kerk altijd een opgave blijft die tot bekering oproept. Soms kunnen onder een schijnbare rust krachten van verdeeldheid werkzaam zijn. Wij kunnen vervallen in de verleiding om te bewegen tussen twee uitersten: een uniformiteit die geen ruimte laat voor verschillen, of het uitvergroten van verschillen en standpunten in plaats van het zoeken naar communio. Zo dreigt in interpersoonlijke relaties, in de concrete omgang en samenwerking binnen de kerkelijke administratie of bij het benaderen van vragen rond geloof, liturgie, moraal en andere thema’s het gevaar van verstarring of ideologisering, met de daaruit voortvloeiende conflicten.

Wij zijn echter de Kerk van Christus, zijn leden, zijn lichaam. Wij zijn broeders en zusters in Hem. En in Christus zijn wij, hoe talrijk en verschillend ook, één: In Illo uno unum.

Wij zijn geroepen, vooral hier in de Curie, om bouwers te zijn van de communio van Christus, die gestalte krijgt in een synodale Kerk waarin allen samenwerken aan dezelfde zending, ieder volgens zijn of haar charisma en taak. Deze communio groeit minder door woorden en documenten dan door concrete houdingen en gebaren die zichtbaar moeten worden in ons dagelijks leven, ook in ons werk. Ik herinner hier aan wat Augustinus schreef in zijn Brief aan Proba: “In alle menselijke aangelegenheden wordt niets werkelijk bemind zonder een vriend.” En toch voegde hij er met een zekere bitterheid aan toe: “Maar hoe zelden vindt men in dit leven iemand wiens geest en levenswandel men met volledig vertrouwen kan toevertrouwen?” ad Probam, de orando Deum: 130 2,4[[858]]

Die bitterheid kan ook onder ons binnensluipen, wanneer wij na vele jaren dienst in de Curie met teleurstelling vaststellen dat bepaalde dynamieken - verbonden met machtsuitoefening, de drang om te overheersen of het nastreven van persoonlijke belangen - slechts langzaam veranderen. Dan rijst de vraag: is het mogelijk om vrienden te zijn in de Romeinse Curie? Om relaties van echte broederlijke vriendschap te beleven? Te midden van de dagelijkse inzet is het een genade om betrouwbare vrienden te vinden, waar maskers vallen, niemand wordt gebruikt of buitengesloten, oprechte steun wordt geboden en ieders waarde en bekwaamheid worden erkend, zodat wrok en ontevredenheid geen voedingsbodem krijgen. Zulke relaties vragen om persoonlijke bekering, zodat de liefde van Christus, die ons tot broeders en zusters maakt, door ons heen kan doorstralen.

Dit wordt ook een teken ad extra, in een wereld die gewond is door tweedracht, geweld en conflict, en waarin wij bovendien een toename zien van agressie en woede, vaak aangewakkerd door zowel de digitale sfeer als de politiek. De geboorte van de Heer brengt de gave van vrede en nodigt ons uit om daarvan een profetisch teken te zijn in een menselijke en culturele context die sterk gefragmenteerd is. Het werk van de Curie en van de Kerk in haar geheel moet binnen deze bredere horizon worden verstaan: wij zijn geen tuinlieden die slechts ons eigen perceel verzorgen, maar leerlingen en getuigen van het Koninkrijk van God, geroepen in Christus om gist te zijn van universele broederschap onder verschillende volkeren, religies en culturen. Dit gebeurt wanneer wij zelf als broeders en zusters leven en het licht van de communio laten schijnen in de wereld.

Dierbare broeders en zusters, zending en communio zijn mogelijk wanneer wij Christus centraal stellen. Dit jubeljaar heeft ons eraan herinnerd dat Hij alleen de hoop is die niet teleurstelt. Dit Heilig Jaar[d:550] markeerde ook twee belangrijke jubilea: het Concilie van Nicea[d:222], dat ons terugvoert naar de wortels van ons geloof, en het Tweede Vaticaans Concilie[d:4], dat door zijn blik op Christus te richten de Kerk heeft versterkt en haar heeft uitgezonden om in dialoog te treden met de moderne wereld, met aandacht voor de vreugden en de hoop, het verdriet en de angst van de mensen van onze tijd. vgl: Gaudium et Spes, 1[[[575|1]]]

Ten slotte herinner ik eraan dat vijftig jaar geleden, op het hoogfeest van de Onbevlekte Ontvangenis, de heilige Paulus VI de apostolische exhortatie Evangelii Nuntiandi[519] afkondigde, geschreven na de derde gewone algemene vergadering van de Bisschoppensynode. Daarin worden onder andere twee wezenlijke accenten gelegd. Ten eerste dat “de hele Kerk de opdracht ontvangt om te evangeliseren, en dat het werk van ieder lid belangrijk is voor het geheel.” Evangelii Nuntiandi, 15[[519|15]] Ten tweede dat “het eerste middel van evangelisatie het getuigenis is van een authentiek christelijk leven, volledig toegewijd aan God in een communio die door niets mag worden verbroken en tegelijk toegewijd aan de naaste met grenzeloze ijver.” Evangelii Nuntiandi, 41[[519|41]]

Laten wij dit ook in onze curiale dienst voor ogen houden: het werk van ieder draagt bij aan het geheel, en het getuigenis van een christelijk leven, beleefd in communio, is de eerste en grootste dienst die wij kunnen aanbieden.

Eminenties, Excellenties, dierbare broeders en zusters, de Heer daalt uit de hemel neer en buigt zich naar ons toe. Zoals Bonhoeffer schreef bij zijn beschouwing over het mysterie van Kerstmis: “God schaamt zich niet voor de kleinheid van de mens. Hij komt zonder aarzelen binnen… Hij is nabij aan wie klein is; Hij heeft liefde voor wie verloren loopt, verwaarloosd wordt, buitengesloten is, zwak is of gebroken.” D. Bonhoeffer, Riconoscere...D. Bonhoeffer, Riconoscere Dio al centro della vita, Brescia 2004, 12 Moge de Heer ons zijn eigen nederigheid, zijn barmhartigheid en zijn liefde schenken, opdat wij elke dag zijn leerlingen en getuigen mogen zijn.

Ik wens u allen van harte een heilig Kerstmis. Moge de Heer ons zijn licht schenken en vrede brengen aan de wereld.